05/02/2006
Φέρες - Δέλτα Έβρου: ΧΛΩΡΙΔΑ

Πάντσογλου Χρήστος Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ./Κ.Ε.Τ.Ε.Π. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Η υδρόβια βλάστηση, η οποία αναπτύσσεται στα υφάλμυρα νερά των λιμνοθαλασσών και στα κανάλια γλυκού νερού, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο του υγροτόπου για την πανίδα, και ιδιαίτερα την ορνιθοπανίδα, της περιοχής, παρά τον περιορισμό της έκτασης σε σχέση με αυτήν που κατείχε παλαιότερα. Όλα τα υδρόφιλα και υγροτοπικά φυτικά είδη που αναπτύσσονται εδώ αποτελούν πολύτιμο φυσικό πόρο. Οι πολυάριθμες προσαρμογές τους για τη διαβίωση στους ποικίλους και μεταβαλλόμενους βιότοπους των νερών, η μεγάλη ποικιλότητα ως προς τον τρόπο που αυξάνουν, η ποικιλότητα των βιοτικών μορφών τους, καθιστούν τα είδη αυτά ένα τεράστιο απόθεμα γονιδίων και γενετικής πληροφορίας.
Η διάταξη των φυτών αυτών σε διάφορα επίπεδα, η δομή και η αρχιτεκτονική των φυτοκοινωνιών τους, κάνουν τους βιότοπους της υγρόφιλης βλάστησης σημαντικούς και απαραίτητους για πολλά είδη αμφιβίων, πουλιών και θηλαστικών καθώς τα είδη αυτά χρειάζονται περισσότερους του ενός τύπου βλάστησης για τις ποικίλες βιολογικές λειτουργίες τους.

Βλάστηση των λιμνοθαλασσών και των γλυκών νερών.
Στα υφάλμυρα νερά των λιμνοθαλασσών, στα κανάλια γλυκού νερού, καθώς και σε όλες τις υδάτινες λεκάνες κατά μήκος του ποταμού Έβρου, αναπτύσσεται η σημαντικότερη βλάστηση του υγροτόπου.
Η υδρόβια βλάστηση μπορεί ανάλογα με τις ειδικές προσαρμογές των φυτικών ειδών να διακριθεί σε τρεις ενότητες:
α) Η βλάστηση που αποτελείται από τελείως βυθισμένα υδρόβια φυτά και σχηματίζει υποβρύχιους λειμώνες στις υδάτινες λεκάνες και στα κανάλια. Τα κυριότερα είδη που συμμετέχουν στη σύνθεση της μονάδας αυτής είναι : Myriophyllum spicatum, Ceratophyllum sp., Chara sp.
β) Η βλάστηση που αποτελείται από ριζωμένα ή μη στον πυθμένα είδη, με επιπλέοντα φύλλα ή άνθη στην επιφάνεια των νερών. Αυτός ο τύπος βλάστησης αναπτύσσεται σε πιο ρηχά νερά και αποτελείται από τα είδη Nymphaea alba (Νούφαρο), Ranunculus fluitans (Βατράχι), Lemma minor (Φακή του νερού),Τrapa natans (Νεροκάστανο), Potamogeton pectinatus, Potamogeton crispus κ.ά.
γ) Η βλάστηση που χαρακτηρίζεται από φυτοκοινωνίες ελοφύτων
(καλαμώνες) και αποτελείται κυρίως από ημιβυθισμένα είδη
όπως : Phragmites australlis (Aγριοκάλαμο),Typha angustifolia (Ψάθα),Typha latifolia (Ψαθί), Schoenoplectus lacustris, Butomus umbellatus κ.ά.
Η βλάστηση αυτή των καλαμώνων η οποία παίζει σημαντικό ρόλο για την ορνιθοπανίδα της περιοχής, είναι δυνατόν να διακριθεί σε τρεις φυτοκοινωνίες:
i) στα ρηχά νερά των λιμνοθαλασσών και κυρίως στις όχθες εκεί όπου επικρατούν υφάλμυρα περιβάλλοντα και μάλιστα στις θέσεις επαφής του αλμυρού και γλυκού νερού όπου επικρατεί αστάθεια ως προς την αλατότητα, απαντά η φυτοκοινωνία Bolboschoenetum (Scirpetum) maritimi με αντιπροσωπευτικά είδη τα : Scirpus tabernaemontani, Phragmites australis κ.ά.
ii) στα γλυκά νερά των καναλιών και των εκτεταμένων υδάτινων λεκανών κατά μήκος του ποταμού Έβρου κυριαρχεί το είδος Phragmites australis που σχηματίζει εντυπωσιακούς καλαμώνες.
Οι καλαμώνες του δέλτα Έβρου είναι οι σημαντικότεροι εναπομείναντες στην Ελλάδα μετά τις καταστροφές που έχουν υποστεί σε πανελλαδική κλίμακα.
iii) σε μικρές και κλειστές υδάτινες λεκάνες με ρηχά νερά, αναπτύσσεται η φυτοκοινωνία Scirpeto - Phragmitetum. Τα είδη που συμμετέχουν είναι: Phragmites australis, Typha angustifolia, Typha latifolia, Butomus umbellatus, Schoenoplectus lacustris, Oenanthe aquatica, Scirpus maritimus.

Βλάστηση αλμυρών και υφάλμυρων νερών.
Στα αλμυρά και υφάλμυρα νερά, αναπτύσσονται υποθαλάσσια και σχηματίζουν πυκνούς υποβρύχιους τάπητες, τα φανερόγαμα είδη Zostera nana και Ruppia maritima.Τα φύλλα των ειδών αυτών αποκόπτονται με τον κυματισμό σε μεγάλες ποσότητες και εναποτίθενται στις όχθες όπου σαπίζουν και σχηματίζουν βιότοπο πλούσιο σε νιτρικά άλατα.
Στις περιοχές γύρω από τα νησάκια Καραβιού Ξηράδι και Ασάνης υπάρχουν εκτάσεις που καλύπτονται από μεγάλους πληθυσμούς φυκιών. Τα νερά αυτά χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής καθώς εμφανίζουν το φαινόμενο του ευτροφισμού.

Bλάστηση λειμώνων Juncus
Η ενότητα αυτή της βλάστησης με διαφορετικά είδη Juncus sp. (βούρλα),είναι τυπική για Μεσογειακά δέλτα. Τα είδη αυτά φύονται σε θέσεις όπου υπάρχει ελάχιστη ή και καθόλου επίδραση του θαλασσινού νερού. Στη δυτική περιοχή του δέλτα Έβρου υπάρχουν τέτοια εδάφη σε μεγάλη έκταση κοντά στις καλλιεργούμενες περιοχές. Η βλάστηση που καλύπτει αυτές τις εκτάσεις είναι πολύ πυκνή και περιλαμβάνει πολλά είδη, γεγονός που οφείλεται στις ευνοϊκές συνθήκες εδάφους, που διατηρεί αρκετή υγρασία ακόμη και το καλοκαίρι. Η συμμετοχή στην κοινωνία αυτή πολλών ειδών, μερικά από τα οποία είναι άριστα νομευτικά (Fabaceae και Poaceae), έχει σαν αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται οι λειμώνες αυτοί ως βοσκότοποι.
Παρόμοιες συνθέσεις με Juncus απαντούν και σε άλλες θέσεις του δέλτα. Τα είδη που συμμετέχουν είναι τα :
Mentha pulegium, Agropyron elongatum, Trifolium fragiferum, Apium graveolens, Trifolium tomentosum, Inula viscosa, Juncus bufonius κ.ά.

Βλάστηση θαμνώνων Tamarix (αρμυρίκια)
Τα αρμυρίκια στην περιοχή του δέλτα Έβρου, σχηματίζουν εκτεταμένους πυκνούς θαμνώνες ύψους 3-4 μέτρων. Αναπτύσσονται κατά μήκος του ποταμού, κοντά στις λιμνοθάλασσες, γύρω από τα τέλματα, στις περιοχές των καναλιών, κοντά στις καλλιέργειες ή είναι διασκορπισμένα σαν μεμονωμένοι θάμνοι.
Τα αρμυρίκια είναι είδη ανθεκτικά στις πλημμύρες και την αλατότητα του εδάφους, γιαυτό και αναπτύσσονται τόσο σε εδάφη κατακλυζόμενα από αλμυρά ή υφάλμυρα νερά, όσο και σε μη κατακλυζόμενα εδάφη ή εδάφη που κατακλύζονται από γλυκά νερά.
Κυρίαρχο είδος στους θαμνώνες είναι το Tamarix smyrnesis. Η ιδιαίτερη του ανάπτυξη στο δέλτα Έβρου ευνοήθηκε από τις αλλαγές που επήλθαν στους επιμέρους βιότοπους με την κατασκευή καναλιών και άλλων έργων, καθώς το είδος αυτό έχει μεγάλη οικολογική πλαστικότητα και απαντάται σε ποικιλία εδαφών, από άποψη μηχανικής σύστασης, υγρασίας και αλατότητας.
Στον υπόροφο των θαμνώνων με τα αρμυρίκια αναπτύσσονται και άλλα είδη, όπως τα αλόφυτα Limonium gmelinii, Aeluropus litoralis, Puccinelia distans αλλά και τα γλυκόφυτα κυρίως κατά μήκος του ποταμού, όπως τα Cynodon dactylon, Hordeum sp. κ.ά.
Οι περιοχές με τους θαμνώνες αρμυρικιών βοσκούνται από μεγάλα ζώα όπως οι αγελάδες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, όταν τα χόρτα παραμένουν πιο πράσινα και η περιοχή κρατά περισσότερη υγρασία, σε σύγκριση με άλλους μη σκιαζόμενους βιότοπους. Το ίδιο το αρμυρίκι δεν βοσκείται και έτσι μπορεί να εξαπλωθεί απεριόριστα και μάλιστα σε βάρος άλλων φυσικών σχηματισμών. Ιδιαίτερα στην ζώνη κατά μήκος του ποταμού έχει καλύψει το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης που εκτεινόταν μεταξύ του ποταμού και των καναλιών όπου επικρατούσε άλλη μορφή βιοτόπου. Αυτός ο βιότοπος κατά το παρελθόν λειτουργούσε σαν τοποθεσία φωλιάσματος των κορμοράνων και των ερωδιών. Η πτώση της επιφάνειας του νερού, η όχληση από τα μεγάλα ζώα και τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συνετέλεσαν στο να μην είναι επιθυμητή η περιοχή για φώλιασμα από τα πουλιά.

Αλοφυτική βλάστηση
Ένα μεγάλο ποσοστό εδαφικών εκτάσεων του δέλτα επηρεάζεται πολύ από το αλμυρό νερό. H επίδραση αυτή γίνεται είτε με κατάκλιση κατά την πλημμυρίδα, είτε υπογείως. Στις εκτάσεις αυτές αναπτύσσονται φυτικά είδη που έχουν προσαρμοστεί στις δυσμενείς συνθήκες αλατότητας και χαρακτηρίζονται ως αλόφυτα. Τα φυτά αυτά σχηματίζουν χαλαρές συνθέσεις βλάστησης που εκφράζουν κατά εκπληκτικό τρόπο τις ιδιαιτερότητες κάθε εδαφικού τμήματος. Εάν εξετάσουμε την εξάπλωσή τους στο χώρο του δέλτα, τότε τα αλόφυτα μπορούν να διακριθούν σε δύο σαφείς ζώνες:
α) Μία ζώνη παραλιακή, άμεσα επηρεαζόμενη από την θάλασσα, που καταλαμβάνει 480 ha και είναι συχνά κατακλυζόμενη.
β) Μία άλλη ξηρή ζώνη, η οποία επηρεάζεται έμμεσα από το θαλασσινό νερό, από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, στην εσωτερική περιοχή του δέλτα. Η ζώνη αυτή περικλείεται από τα κανάλια και καλύπτει 940 ha περίπου. Έτσι στις χαμηλές ιλυώδεις θέσεις που επηρεάζονται άμεσα από το θαλασσινό νερό, αναπτύσσονται είδη του γένους Salicornia (Salicornia europaea, Salicornia radicans), οι κοινές αρμυρήθρες.
Το είδος αυτό συγκρατεί την ιλύ και βοηθά στον σχηματισμό νέων εδαφών. Επίσης εμφανίζονται τα είδη : Arthrocnemum fruticosum, Arthrocnemum glaucum, Halimione portulacoides, Limonium gmelinii, Limonium bellidifolium κ.ά.
Στις υψηλότερες και επίπεδες εκτάσεις της ζώνης αυτής εμφανίζονται και διάφορα αγρωστώδη όπως τα Puccinellia festuciformis και Pholiurus incurvatus τα οποία δίνουν την εμφάνιση λειμώνων.
Σε ορισμένες θέσεις λόγω της διάβρωσης του αμμώδους εδάφους από κινούμενα νερά, δημιουργούνται χαρακτηριστικά συγκροτήματα αμμοθινών από αλόφυτα με προσκεφαλαιόμορφη ανάπτυξη (Νήσος Ασάνη).Σε βαλτώδεις περιοχές και σε μεγάλη έκταση ανάμεσα στη λιμνοθάλασσα Λακί και τον ποταμό Έβρο επικρατεί το είδος Halimione portulacoides ενώ μεγάλες εκτάσεις καλύπτονται αποκλειστικά από το είδος Salicornia europaea.
Όλες αυτές οι εκτάσεις των αλατούχων εδαφών διασχίζονται από κανάλια και αυλάκια ή μικρές λεκάνες αλμυρών νερών δημιουργώντας εντυπωσιακούς αλμυρόβαλτους και σημαντικούς βιότοπους για την ιχθυοπαραγωγή και την ορνιθοπανίδα. Σε περιοχές του εσωτερικού τμήματος του δέλτα, όπου υπάρχει αυξημένη αλατότητα και έντονη ξηρασία, χαρακτηριστικά που γίνονται ορατά από τα λευκά επανθίσματα αλατιού στην επιφάνεια του ξηρού εδάφους και από τον κατατεμαχισμό του, συναντούμε την φυτοκοινωνία Halocnemum strobilaceum.Tο είδος αυτό προέρχεται από τις αλατούχες στέπες της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Τουρκίας, όπου είναι πολύ διαδεδομένο, ενώ η εμφάνισή του στις αλοφυτικές διαπλάσεις της Μεσογείου είναι σπάνια.
Στο δυτικό τμήμα του δέλτα, πίσω από τη ζώνη της αμμόφιλης βλάστησης, υπάρχουν αλοφυτικές φυτοκοινωνίες με τα είδη Juncus maritimus, Juncus gerardii, Aeluropus litoralis και Suaeda maritima.
Οικολογική σημασία των αλοφυτικών φυτοκοινωνιών
Οι αλοφυτικές φυτοκοινωνίες του δέλτα του Έβρου είναι από τις μεγαλύτερες σε έκταση στην Ελλάδα. Υπάρχουν ακόμη αδιατάρακτες κοινωνίες σε όλη την έκταση των ακτών και των λιμνοθαλασσών. Ο οικολογικός τους ρόλος είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί:
* αποτελούν μια ζώνη παραγωγικότητας σε οικολογικές συνθήκες και βιότοπους οι οποίοι είναι δύσκολο να προσεγγιστούν από άλλα φυτικά είδη. Προσαρμόζονται αποτελεσματικά σε υψηλές συνθήκες αλατότητας.
* διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο των πλημμυρικών φαινομένων, στην κατακράτηση ιζημάτων, αλάτων και άλλων τοξικών ουσιών και στην σταθεροποίηση των εδαφών.
* στηρίζουν διάφορες τροφικές αλυσίδες. Στα κανάλια και τις λιμνούλες που τις διατρέχουν αναπαράγονται πολλοί οργανισμοί.
* υπάρχουν διάφορα είδη πουλιών, αμφιβίων, ερπετών και εντόμων που αναπτύσσονται σ`αυτή την ζώνη.

Αμμοθίνες
Κατά μήκος των ακτών του υγροτόπου και κυρίως στο δυτικό τμήμα όπως και στις νησίδες Καραβιού Ξηράδι και Ασάνη, υπάρχει μια ζώνη από χαλαρό αμμώδες υπόστρωμα που αποτελεί το σύστημα των αμμοθινών. Η αμμόφιλη βλάστηση των ακτών αυτών παρουσιάζει μια ποικιλομορφία ανάλογα με τις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες των επιμέρους βιοτόπων. Βασικά στην περιοχή αυτή έχουμε δύο ζώνες: τη ζώνη των κρασπέδων που εκπλύνονται με τον κυματισμό της θάλασσας και πιο εσωτερικά τη ζώνη των αμμοθινών.
Στην πρώτη ζώνη το πλάτος της οποίας κυμαίνεται από 3 ως 5 μέτρα, μετά από μια γυμνή από βλάστηση λωρίδα εμφανίζονται οι πρώτες φυτοκοινωνίες, συνήθως νιτρόφιλες της κλάσεως Cakiletea. Στη δεύτερη ζώνη που βρίσκεται εσωτερικότερα και συνήθως είναι περί το 1 μέτρο πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας επικρατούν τα αμμόφιλα είδη: Elymus farctus, Diotis maritima, Pancratium maritimum, Medicago marina, Verbascum pinnatifidum, Euphorbia paralias, Eryngium maritimum, Centaurea cuneifolia, Elymus giganteus ssp. sabulosus, Artemisia maritima, Artemisia campestris.
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι από το δέλτα του Έβρου απουσιάζει το είδος Ammophila arenaria το οποίο απαντά στις άλλες αμμώδεις ακτές της Ελλάδος και της Μεσογείου. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην έλλειψη υψηλών αμμοθινών. Αντίθετα υπάρχει το είδος Elymus giganteus ssp. sabulosus που έχει ευξεινική-νοτιορωσική προέλευση και το δέλτα του ποταμού Έβρου αποτελεί τη μοναδική Μεσογειακή εμφάνιση του.
Ενδιαφέρον, τόσο επιστημονικό, όσο και οικοτουριστικό, παρουσιάζει το χαρακτηριστικό της περιοχής αυτής, σε ορισμένες θέσεις των νεοσχηματισθέντων θινών των νησίδων, οι θίνες να εμφανίζουν μια χαρακτηριστική τοξοειδή ανάπτυξη λόγω των επικρατούντων ανέμων αλλά και του μικρού ύψους. Οι θίνες αυτές συχνά σκεπάζονται από το θαλασσινό νερό και έτσι η βλάστησή τους αποτελείται από αλόφιλα είδη που στερεώνουν τις θίνες, οπότε αργότερα εισέρχονται τα αμμόφιλα είδη.
Οι αμμόφιλες κοινωνίες του δέλτα του Έβρου είναι πρότυπα μελέτης, τόσο για την μορφολογία τους, την χαρακτηριστική τους βλάστηση που είναι μοναδική για ελληνικές αμμοθίνες, όσο και για τη δυναμική τους.

Παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση:
Salix spp. Ιτιές
Populus spp. Λεύκες
Platanus orientalis Πλάτανος, Πλατάνι
Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa Νερόφραξος
Alnus glutinosa. Σκλήθρο, Σκλήθρο
Ulmus campestris Φτελιά
Κατά μήκος του ποταμού Έβρου και μακριά από τη θάλασσα, στη βόρεια περιοχή του δέλτα, όπου το έδαφος δεν επηρεάζεται από τα αλμυρά νερά αλλά τροφοδοτείται από τα γλυκά νερά του ποταμού με άφθονα θρεπτικά συστατικά, σχηματίζεται ένας ιδιαίτερος βιότοπος ικανός να διατηρεί μια πυκνή δενδρώδη βλάστηση.
Κατά μήκος του ποταμού σχηματίζεται μια ζώνη παραποτάμιου δάσους, στο οποίο επικρατούν υγρόφιλα είδη φυτών. Τέτοια δενδρώδη είδη είναι : Populus alba, Populus nigra, Salix fragilis, Salix alba, Ulmus campestris, Platanus orientalis κ.ά. Πλησιάζοντας την ευθυγράμμιση του ποταμού, παρατηρούνται συστάδες με Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa, Ulmus campestris και αραιά Alnus glutinosa.
Στον υπόροφο των δασών αυτών, ανάμεσα στα υψηλά δένδρα, αναπτύσσονται πολλά αναρριχώμενα φυτά που καθιστούν πολλές φορές το δάσος αδιαπέραστο. Τέτοια είδη είναι : Periploca graeca, Humulus lupulus, Tamus communis, Vitis vinifera subsp. sylvestris, Clematis vitalba κ.ά. Επίσης λόγω της βόσκησης παρατηρείται σημαντικός πληθυσμός νιτρόφιλων ειδών όπως: Rubus caesius, Rubus ulmifolius, Lythrum salicaria, Epilobium angustifolium, Conium maculatum, Silybum marianum, Oenanthe aquatica, Urtica sp. κ.ά.
Οικολογική σημασία των παραποτάμιων δασών στη περιοχή.
Τα παραποτάμια δάση αποτελούν σχηματισμούς υψηλής οικολογικής
αξίας για τους ακόλουθους λόγους:
* Είναι παράγων καταλυτικός στη ρύθμιση των υδάτινων πόρων και τη διαχείριση των εδαφών.
Με τα άφθονα και βαθιά ριζικά συστήματα που διαθέτουν προστατεύουν τις όχθες των ποταμών από την έντονη διάβρωση που προκαλείται από τα γρήγορα ρεύματα, μειώνοντας την ταχύτητά τους και εξασφαλίζοντας την απορρόφηση νερών και την ενίσχυση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.
Με τα ριζικά συστήματα καθαρίζουν τα νερά του ποταμού από τους διάφορους ρύπους. Η ζώνη βλάστησης που επικρατεί μεταξύ των χέρσων εδαφών και των ρεόντων υδάτων δρα σαν φίλτρο αναχαιτίζοντας την ρύπανση των νερών από νιτρικά, φωσφορικά, οργανικά υπολείμματα αλλά και άλλους συνθετικούς ρύπους που συρρέουν προς το ποταμό και τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα από τις παρακείμενες καλλιέργειες.
* Βελτιώνουν το κλίμα της περιοχής.
* Συντελούν στο σχηματισμό εύφορων εδαφών με την γρήγορη αποσύνθεση του φυλλώματος.
* Είναι μοναδικός αισθητικός σχηματισμός κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα, πόλεις. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν τεχνικές με φύτευση συστάδων παραποτάμιων δασών.