23/11/2007
Περιφέρεια και Λογοτεχνία

Κούγκουλος Θανάσης © Αρχείο: Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Εν-τόπια κείμενα της Αλεξανδρούπολης
Η αγγλόφωνη και γαλλόφωνη φιλολογική βιβλιογραφία ασχολήθηκε με τον χώρο στη λογοτεχνία ήδη από τις αρχές του 1970, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις συνιστώσες του αστικού και μοντέρνου μυθιστορήματος (urban novel). Η ελληνική κριτική έδειξε αρκετή καθυστέρηση στην πρόσληψη παρόμοιου προβληματισμού. Η παράμετρος του τόπου σχεδόν αγνοήθηκε, αν και ολόκληρη η ελληνική ηθογραφία του 1880 συνδιαλέγεται με την εντοπιότητα και την ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, όχι πάντα ως σκηνικό αλλά και ως ξεχωριστό - αυτόνομο θέμα. Ωστόσο, η έρευνα άρχισε προσφάτως να ασχολείται με τη διάσταση του χώρου στην ανάγνωση των λογοτεχνικών έργων, ιδίως από την οπτική της «λογοτεχνίας της πόλης» και στη συνέχεια της «λογοτεχνίας του γενέθλιου τόπου» ή της «λογοτεχνίας της εντοπιότητας». Παρά την πύκνωση τέτοιων μελετών για την ελληνική λογοτεχνία, ελάχιστα αρθρώθηκε θεωρητικός λόγος σε σημείο που η απουσία του να αποτελεί σοβαρό μειονέκτημα της φιλολογικής προσέγγισης.
Βέβαια είναι διάχυτη η άποψη ότι ο γενέθλιος τόπος αποτελεί κυρίαρχο άξονα στη μεταπολεμική και σύγχρονη λογοτεχνία, ιδιαίτερα σε μια μυθοποιητική εκδοχή του. Για παράδειγμα ο νεοελληνιστής Ε. Γαραντούδης σημειώνει: «η αναζήτηση του βιώματος της ιθαγένειας, η νοσταλγική μνημονική επιστροφή στο γενέθλιο χώρο, η προσπάθεια επανασύνδεσης όχι τόσο μαζί του όσο με τον χαμένο παράδεισο της παιδικής ηλικίας, αποτελούν κοινούς θεματικούς τόπους της μεταπολεμικής μας λογοτεχνίας».
Με βάση τις παραπάνω σκέψεις οργανώνονται εδώ και τρία χρόνια μια σειρά παρουσιάσεων των λογοτεχνών που γεννήθηκαν ή ζουν στην Αλεξανδρούπολη με τον γενικό τίτλο «Η λογοτεχνία στην Αλεξανδρούπολη». Συγκεκριμένα, αναζητώνται σε μια ομάδα, κυρίως μεταπολεμικών και σύγχρονων, ποιητών και πεζογράφων τα σημάδια της ακριτικής πόλης στις αράδες των λογοτεχνικών κειμένων. Η φυσιογνωμία της κυριαρχεί στην τοπική λογοτεχνία; Το τοπογραφικό πλαίσιο της Αλεξανδρούπολης αποτελεί έναν άλλον δρόμο ανάγνωσης αυτής της λογοτεχνίας; Η πόλη μυθοποιείται και τελικά αποκτά ένα διαφορετικό λογοτεχνικό πρόσωπο;
Ερωτήματα που σε κάθε παρουσίαση είναι σοβαρά και στα οποία κάθε περίπτωση αξιόλογου λογοτεχνικού έργου απαντά με το δικό της τρόπο. Εντούτοις, σε γενικές γραμμές μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι σε μια μερίδα λογοτεχνών της Αλεξανδρούπολης η πόλη πρωταγωνιστεί ως ένας αθέατος λογοτεχνικός ήρωας και μετατρέπεται σε κεντρικό μύθο του κειμενικού τους σύμπαντος ενώ σε άλλους, ίσως στους περισσότερους, η πόλη, χωρίς να ελλείπει, λειτουργεί απλώς ως ένα σκηνικό, που ίσως θα μπορούσε και να αντικατασταθεί από οποιαδήποτε άλλη επαρχιακή πόλη.
Στην πρώτη κατηγορία κατασκευάζεται μια Αλεξανδρούπολη που αν και ενσωματώνει την Ιστορία στερείται ιστορικότητας. Δηλαδή η κειμενική Αλεξανδρούπολη είναι πλαστή, απατηλή και ανύπαρκτη` υπάρχει μόνο ως προσωπικός λογοτεχνικός μύθος, ανεξάρτητα από την πραγματική πόλη και έξω από τις ομοιότητες που επικαλείται μ΄ αυτήν. Η υπέρβαση των αντικειμενικών ορίων επιτυγχάνεται με την παράδοξη σύμπλεξη Ιστορίας και τόπου. Οι τραυματικές εμπειρίες του ατόμου διασταυρώνονται αρμονικά με τον χώρο, καθορίζοντας αποφασιστικά την υποκειμενική / συναισθηματική στάση του ήρωα ή του αφηγητή απέναντι στον τελευταίο.
Πάντως, ανεξάρτητα από τις όποιες εκτιμήσεις, η λογοτεχνία της Αλεξανδρούπολης είναι μια μικρογραφία της ευρύτερης ελληνικής λογοτεχνίας και αξίζει μια θέση στην ιστορία της. Ευχόμαστε να βρείτε ενδιαφέροντα βιβλία, να ανακαλύψετε άγνωστους ή ελάχιστα γνωστούς συγγραφείς, να συμπορευτούν οι εμπειρίες σας με τις εμπειρίες των λογοτεχνών από τη διπλανή σας πόλη. Ίσως τότε και να πορευτούμε προς μια λογοτεχνική όσμωση των πόλων της Θράκης. Καλή ανάγνωση.