ΤΑ ΚΗΤΩΔΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Τα δελφίνια και οι φάλαινες έχουν επηρεάσει σημαντικούς πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν πάνω στον πλανήτη διαμέσου των αιώνων, από τους αρχαίους Έλληνες έως τους λαούς της Σκανδιναβίας και τους Ινδιάνους της ΒΔ ακτής της Αμερικής.

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για τα κητώδη, ιδιαίτερα για τα πολυπληθή τότε δελφίνια, που απολάμβαναν την εύνοια του Ποσειδώνα.

Τα αποκαλούσαν «λαό της θάλασσας», γνωρίζοντας ότι είναι θηλαστικά και μάλιστα ευφυέστατα. Το δέος τους γίνεται φανερό από τους μύθους που έπλασαν, γοητευμένοι από τη δύναμη και τη χάρη των δελφινιών, ενώ δεν ήταν σπάνια η βαθιά φιλία μεταξύ δελφινιών  και ανθρώπων.

Έτσι, οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι τα δελφίνια ήταν ουσιαστικά άνθρωποι, μεταμορφωμένοι από το θεό Διόνυσο σε υδρόβιους οργανισμούς. Θεωρούνταν δε πάντοτε καλοί σύντροφοι των ναυτικών που έφερναν καλή τύχη.

Η ίδια η λέξη «δελφίνι» είναι καθαρά ελληνική. Υπάρχουν πολλοί αρχαίοι θρύλοι, όσο και τωρινές ιστορίες διάσωσης ναυαγών από κητώδη. Ανάμεσά τους ο μουσικός Αρίωνας και ο γιος του Οδυσσέα, Τηλέμαχος, ακόμη και ο θεός Διόνυσος.

Η θανάτωση του δελφινιού ισοδυναμούσε με ασέβεια και ιεροσυλία και τιμωρούνταν με θανατική ποινή.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΗΤΩΔΗ

Τα δελφίνια και οι φάλαινες που ζουν σήμερα, είναι το αποτέλεσμα συνεχών φυσικών επιλογών και εξελίξεων από τα θηλαστικά της ξηράς, που επέστρεψαν στο υγρό στοιχείο πριν από 45 εκατομμύρια χρόνια.

Εκείνη την εποχή η μορφή του κόσμου ήταν εντελώς διαφορετική από τη σημερινή. Οι ωκεανοί και οι ήπειροι είχαν άλλη διάταξη και η γένεση των κητωδών ξεκίνησε στην τότε θάλασσα Τηθύς, που περιλάμβανε τη σημερινή ανατολική Μεσόγειο και έφθανε πέρα από το Πακιστάν.

Η χώρα μας δηλαδή υπήρξε μέρος της γενέτειρας των κητωδών όταν μεγάλο μέρος της ελληνικής χερσονήσου βρισκόταν στον βυθό της θάλασσας.

Προσαρμοσμένα τέλεια στο νερό, τα δελφίνια και οι φάλαινες απαντούν σε κάθε θαλάσσια γωνιά του πλανήτη μας, ενώ υπάρχουν και 5 είδη δελφινιών που ζουν σε γλυκά νερά.

Τα σημερινά κήτη που γνωρίζουμε ανήκουν σε 76 είδη (κατ’ άλλους 78), που χωρίζονται σε δύο (2) κατηγορίες:

·        Στα Μυστικήτη

(Μπαλαινοφόρα κήτη) που αριθμούν 10 ή 11 είδη.

·        Στα Οδοντοκήτη (όλα τα υπόλοιπα).

Ο διαχωρισμός τους σε «δελφίνια» και «φάλαινες» έχει μόνο κάποια πρακτική αξία και σαν αυθαίρετος που είναι δεν έχει καμία επιστημονική υπόσταση.

Ο ΦΥΣΙΚΟΣ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΣ

Όλα τα κήτη είναι σαρκοφάγα και βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας των θαλασσών.

Ο ρόλος τους είναι εξυγιαντικός για τα είδη από τα οποία τρέφονται, αφαιρώντας την πιο εύκολη λεία, τα άρρωστα και τα γέρικα ζώα. Επιπλέον, τα κητώδη είναι εξαιρετικά ευπαθή στη ρύπανση και στη μόλυνση των θαλασσών. Από αυτό, φαίνεται εύκολα ότι είναι δείκτες της υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Όσο εξακολουθούν να εμφανίζονται τακτικά άφθονα δελφίνια ή φάλαινες σε κάποια περιοχή, αυτό είναι καλό σημάδι για την υγεία της εκεί θάλασσας.

Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει γίνει θεαματική πρόοδος στη γνώση μας γι’ αυτά τα προικισμένα πλάσματα. Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι ανταγωνίζονται τον ανθρώπινο δείκτη ευφυίας. Η κοινωνική τους οργάνωση είναι σοφή και εξαιρετικά πολύπλοκη, ενώ η επικοινωνία τους γίνεται με κάποια μορφή «γλώσσας» που μάλιστα παρουσιάζει τοπικές διαλέκτους!

Τόσο τα μικρόσωμα δελφίνια όσο και οι μεγάλες φάλαινες έχουν δείξει μια μυστηριώδη φιλία προς τον άνθρωπο, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και στις μέρες μας έχουν σωθεί ναυαγοί από τέτοια πλάσματα. Πρόσφατα ανακαλύφθηκε και ένα άλλο ευεργέτημά τους προς τον άνθρωπο: το κολύμπι μαζί τους εξαφανίζει το καθημερινό άγχος και επιδρά ευεργετικά κατά της κατάθλιψης ή και των τάσεων αυτοκτονίας.

Αρκετά άτομα με ψυχοδιανοητικές ασθένειες ή παιδιά με δυσλεξία, έχουν παρουσιάσει θεαματική βελτίωση μετά από τέτοια εμπειρία. Αυτό όμως γίνεται μόνο όταν τα κήτη είναι ελεύθερα και ποτέ σε δελφινάριο.

 ΠΟΙΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η μεγάλη ποικιλία που παρουσιάζει το περιβάλλον των ελληνικών θαλασσών συνεπάγεται ανάλογα μεγάλη ποικιλομορφία των ζώων που βρίσκονται εδώ. Και για τα κήτη δεν μπορούσε παρά να συμβαίνει το ίδιο. Σ’ αυτό λοιπόν το κομμάτι της ζεστής εύκρατης θάλασσας που ονομάζεται Μεσόγειος, έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής δύο δεκάδες περίπου είδη κητωδών και των δύο κατηγοριών. Αυτά ζουν μόνιμα ή περιστασιακά, άλλα είναι πολύ σπάνια και άλλα αποτελούν τυχαίους επισκέπτες στο ελληνικό αρχιπέλαγος και είναι:

ΟΔΟΝΤΟΚΗΤΗ

·      Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus) μήκος: 3,5μ.	·      Ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba) μήκος: 2μ.
·      Δελφίνι (Delphinus delphis) μήκος: 2μ.	·      Γράμπος (Grampus griseus) μήκος: 3,5μ.
·      Ζιφιός (Ziphius cavirostris) μήκος: 6 - 8μ.	·      Μαυροδέλφινο (Globicephala melaena) μήκος: 5 - 6μ.
·      Φυσητήρας (Physeter macrocephalus) μήκος: 10 - 18μ.	·      Όρκα (Orcinus orca) μήκος: 5 - 6μ.
·      Ψευδόρκα (Pseudorca crassidens) μήκος: 6μ.	·      Βορεινή Ραμφοφάλαινα (Mesoplodon bidens) μήκος: 5 - 5μ.
·      Φαλιανός (Phocoena phocoena) μήκος: 1,50 - 1,80μ.	·

ΜΠΑΛΑΙΝΟΦΟΡΑ ΚΗΤΗ

·      Πτεροφάλαινα (Belaenoptera physalus) μήκος: 20 - 25μ.	·      Ρυγχοφάλαινα (Belaenoptera acutorostrata) μήκος: 8 - 10μ.
·      Γαλάζια φάλαινα (Balaenoptera musculus) μήκος: 30 - 32μ.

ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΗΤΩΔΩΝ

Τα κητώδη, δυστυχώς, μειώνονται συνεχώς αριθμητικά από ανθρωπογενείς αιτίες. Η ρύπανση των θαλασσών, η υπεραλίευση, οι δυναμίτες, τα αφρόδιχτα και τα όλο και πυκνότερα δρομολόγια πλοίων και ταχύπλοων σκαφών, είναι μερικές μόνο από τις σημαντικότερες απειλές που έχουν να αντιμετωπίσουν αυτά τα προικισμένα πλάσματα.

Προσθέτοντας σ’ αυτά και κάποια εχθρότητα εκ μέρους πολλών ψαράδων, που τα σκοτώνουν σε κάθε ευκαιρία είτε γιατί θεωρούν ότι τους λιγοστεύουν το ψάρι, είτε γιατί μερικές φορές καταστρέφουν τα δίχτυα, μπορεί κανείς να καταλάβει το μέγεθος της φθοράς που υφίστανται οι υπάρχοντες πληθυσμοί των κητωδών.

Σε μερικά κράτη, π.χ. ΗΠΑ και πρώην ΕΣΣΔ, πολλά δελφίνια εκπαιδεύτηκαν μυστικά για τη συμμετοχή τους σε πολεμικές επιχειρήσεις, γεγονός που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το φόνο κάθε άγριου δελφινιού σε περίπτωση σύρραξης.

Όμως, μεγαλύτερη ακόμη απειλή από τις ήδη προαναφερθείσες αποτελεί η αδιαφορία τόσο του κόσμου, όσο και της πολιτικής ηγεσίας του κάθε κράτους , που φυσικά έχει μέρος της ευθύνης για τη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς του πλανήτη μας.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, υπήρξε επιτακτική η ανάγκη για τη δημιουργία της «Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Προστασίας Δελφινιών και Φαλαινών», η οποία έχει ως αντικείμενο εργασίας τη μελέτη και την προστασία των κητωδών στη χώρα μας.

Οι δραστηριότητες της Εταιρείας είναι οι εξής:

·        Συλλογή και συστηματική καταγραφή στοιχείων για την παρουσία κητωδών στην Ελλάδα (είτε πρόκειται για ζώα που μετακινούνται, είτε για λείψανα ζώων).

·        Αναγνώριση των ειδών τους.

·        Διάσωση όσων χρειάζονται φροντίδα και υποστήριξη (σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων και Πουλιών).

·        Ενημέρωση για ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.

Η μελέτη και η προστασία των κητωδών απαιτεί τη συνεργασία και τη βοήθεια κάθε ενδιαφερόμενου πολίτη και κάθε κρατικού ή ιδιωτικού φορέα.

ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ ΣΕ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟ Ή ΑΡΡΩΣΤΟ ΚΗΤΩΔΕΣ

ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΤΕ ΜΑΣ ΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟΤΕΡΟ

Προηγούμενες απαραίτητες ενέργειες:

1)             Βεβαιωθείτε ότι το ζώο ζει. Αν δεν αναπνέει, αγγίξτε απαλά το ρουθούνι στην κορυφή του κεφαλιού. Αν ζει θα δείτε κάποια κίνηση. ΠΡΟΣΟΧΗ:  Ποτέ νερό, άμμο ή οτιδήποτε άλλο μέσα στο ρουθούνι.

2)             Αν παραμένει στα ρηχά, ποτέ μην το επιστρέψετε στα βαθιά. Κρατήστε το κοντά στην παραλία και σταθεροποιήστε το σώμα του να κάθεται με την κοιλιά απαλά σε αμμώδη βυθό (ή βάλτε από κάτω του κάτι μαλακό, να μην ξύνεται στις πέτρες). Εννοείται ότι το ρουθούνι είναι πάντοτε έξω από το νερό και το ζώο διατηρείται πάντοτε μπρούμυτα και ποτέ πλάγια ή ανάσκελα.

3)             Προστατέψτε το δέρμα του από ξήρανση (σκάσιμο) ή εγκαύματα. Αλείψτε ολόκληρο το σώμα του με βαζελίνη (με εξαίρεση τα μάτια και την περιοχή γύρω από το ρουθούνι). Σκεπάστε μετά το σώμα με βρεγμένο ανοιχτόχρωμο ύφασμα (π.χ. σεντόνι), αφήνοντας πάντα ελεύθερα όλα τα πτερύγια (τα μπροστινά, το ραχιαίο και την ουρά), το ρουθούνι και τα μάτια.

4)             Μην το μετακινείται χωρίς λόγο. Ποτέ δεν το τραβάμε από τα μπροστινά πτερύγια, ούτε χρησιμοποιούμε σχοινιά, δίχτυα, ξύλα, γάντζους, κ.λπ. Ακόμη, ποτέ δεν πιέζουμε το δέρμα γιατί τραυματίζεται πολύ εύκολα. Αντί γι’ αυτά, φτιάχνουμε πρόχειρο φορείο με ρούχο. Ποτέ δεν το κυλάμε.

5)             Απομακρύνετε τους περίεργους και ζητήστε βοήθεια μόνο από ένα άτομο.

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΔΕΛΦΙΝΙΩΝ - ΦΑΛΑΙΝΩΝ

Είναι πολύ χρήσιμο να κρατιούνται στοιχεία για την παρουσία ακόμη και των πιο κοινών ειδών δελφινιών.

1)             Εάν συναντήσετε δελφίνια ή φάλαινες ζωντανά και υγιή στη θάλασσα, προσπαθήστε να υπολογίσετε τον αριθμό τους. Ακόμη, κρατήστε σημειώσεις για τον τρόπο μετακίνησης (αν χοροπηδούν παίζοντας, ακολουθούν πλοίο ή κινούνται γρήγορα, αν κάνουν κύκλους ή φεύγουν σε σταθερή κατεύθυνση και προς τα πού). Επιπλέον για τον τόπο παρατήρησης και την ημερομηνία καθώς και την απόσταση των ζώων από εσάς. Τηλεφωνήστε ύστερα σ’ εμάς και αφήστε μήνυμα με το τηλέφωνο και το ονοματεπώνυμό σας. Προσπαθήστε να συγκρατήσετε τα κυριότερα εμφανισιακά χαρακτηριστικά του ζώου ή των ζώων. Σκίτσα ή φωτογραφίες είναι ιδιαίτερα χρήσιμα.

2)             Αν βρείτε νεκρό δελφίνι ή φάλαινα σε παραλία, ή μέρος σκελετού, φωτογραφήστε το από πολλές πλευρές και υπολογίστε το μήκος του. Καμουφλάρετε ύστερα το λείψανο (ή κρύψτε το προσεκτικά να μη χαθεί κάποιο μέρος του) και τηλεφωνήστε μας.

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

ΔΕΛΦΙΝΙΩΝ ΚΑΙ ΦΑΛΑΙΝΩΝ - Ε.Ε.Μ.Π.Δ.Φ.

ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΟΛΩΝ