Πρόγραμμα: Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας
Η φώκια στη Μεσόγειο
Τομείς του Προγράμματος:
Το Πρόγραμμα για τη Μεσογειακή Φώκια επικεντρώνεται στην προστασία της Μεσογειακής Φώκιας και των βιοτόπων της στη Μεσόγειο. Διεξάγονται προγράμματα στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βορείων Σποράδων, στη Ζάκυνθο και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στο Αλγέρι και στο Μαρόκο.
Φορέας του Προγράμματος:
Το Ταμείο Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς (Stiftung Europaisches Naturerbe) σε συνεργασία με διεθνείς και ελληνικούς οργανισμούς για την προστασία της φύσης (Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση - WWF, Διεθνές Ταμείο για την Προστασία των Ζώων- IFAW, Εταιρεία για την Προστασία των Θαλασσίων θηλαστικών, Fondo para la Foca del Mediterraneo (Ισπανία), Εταιρεία για τη Μελέτη και την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Ίδρυμα Βellrive (Ελβετία), Οικολογική και Πολιτιστική Κίνηση Αλοννήσου) καθώς και με τοπικούς, περιφερειακούς, κρατικούς και διεθνείς φορείς και οργανισμούς.
Η Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus) είναι το πιο σπάνιο θηλαστικό της Ευρώπης και ανήκει στα είδη που απειλούνται περισσότερο στον κόσμο. Μόνο 400 περίπου Μεσογειακές Φώκιες ζουν ακόμη στη Μεσόγειο και σε κάποιες παράκτιες περιοχές της Βόρειας Αφρικής στον Ατλαντικό Ωκεανό. Οι τουρίστες που επισκέπτονται κάθε χρόνο τη Μεσόγειο δεν γνωρίζουν τίποτα για την ύπαρξη της Μεσογειακής Φώκιας. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι οι φώκιες ζουν στη Βόρεια Ευρώπη και σε παγωμένες θάλασσες. Όμως στο Αιγαίο και στο Ιόνιο πέλαγος υπάρχουν ακόμη οι σημαντικότερες αποικίες της Μεσογειακής Φώκιας. Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων στο Αιγαίο, αποτελεί με τα ακατοίκητα και παρθένα νησιά του μια από τις ελάχιστες πια περιοχές - καταφύγιο για τη Μεσογειακή Φώκια. Τα νησιά των Βόρειων Σποράδων παρουσιάζουν μια μοναδική χλωρίδα και πανίδα. Ο πυθμένας τους είναι γεμάτος ψάρια και τα μεταναστευτικά πουλιά βρίσκουν έναν πλούσιο τόπο για να αναπαυθούν. Όλα αυτά χαρακτηρίζουν το πάρκο σαν μια προστατευόμενη περιοχή με διεθνή σημασία.
Η Μεσόγειος είναι το λίκνο του πολιτισμού της Δύσης. Για πολλούς αιώνες ήταν ο χώρος όπου ήκμασαν μεγάλοι πολιτισμοί όπως αυτοί των Φοινίκων, των αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων και των Βυζαντινών. Παρά τις έντονες ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως π.χ. η αποψίλωση των δασών, το μεσογειακό οικοσύστημα μπόρεσε να διατηρήσει μια μοναδική φυσική και πολιτιστική κληρονομιά. Η Μεσογειακή Φώκια αναφέρεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια. Επειδή η φωνή τους ακούγεται από μακριά, ονομάζονταν στην αρχαιότητα και "Σειρήνες". Την εποχή εκείνη οι Μεσογειακές Φώκιες ήταν πολυάριθμες και τις απαντούσε κανείς στις παραλίες και στις παράκτιες σπηλιές. Σήμερα η Μεσογειακή Φώκια που έχει μήκος δύο μέχρι τρία μέτρα και ζυγίζει μέχρι και 400 κιλά, απειλείται να εξαφανιστεί. Ζει ακόμα σε περιορισμένες αποικίες στη Μεσόγειο και στον Ατλαντικό. Από τα παράλια της Γαλλίας και της Ισπανίας η Μεσογειακή Φώκια έχει ήδη εξαφανιστεί. Σημαντικός πληθυσμός υπάρχει μόνο στην Ελλάδα, στην Τουρκία και στα παράλια της Δυτικής Σαχάρας. Μικρότερους πληθυσμούς συναντά κανείς ακόμα στο Μαρόκο, στην Αλγερία, στην Τυνησία, στην Ιταλία και στη Μαδέρα. Όλο και λιγότερα παρθένα μέρη έχουν απομείνει για τις φοβισμένες φώκιες που να μπορούν να μεγαλώσουν εκεί τα μικρά τους. Ένα από τα μέρη αυτά είναι το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων στο οποίο ζουν περίπου 25 φώκιες. Ο άνθρωπος και η φύση εδώ κατάφεραν να έρθουν σε μια συμφωνία. Οι ψαράδες του συνεταιρισμού της Αλοννήσου εγγυώνται την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας και ζητούν να σταματήσει το ψάρεμα με τα γρι-γρι που έρχονται απ' έξω και οι διάφορες παράνομες δραστηριότητες όπως π.χ. το ψάρεμα με δυναμίτη και ψαροντούφεκο. Όμως δεν είναι μόνο η φώκια Monachus monachus, το πιο σπάνιο είδος φώκιας στον κόσμο, που έχει βρει πατρίδα στις Βόρειες Σποράδες, αλλά και ο Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii), το πιο σπάνιο είδος γλάρου στην Ευρώπη που επωάζει σε ένα μικρό βραχώδες νησί. Επίσης, το γεράκι Μαυροπετρίτης -(Falco eleonorae) περιμένει τα πολυάριθμα μεταναστευτικά πουλιά που ξεκουράζονται στις Σποράδες και αναπαράγεται αφού έχει βρει έτσι την επαρκή ποσότητα τροφής προς το τέλος του καλοκαιριού σε απόκρημνα βράχια. Ποικιλόμορφη είναι και η χλωρίδα με τα πολυάριθμα ενδημικά φυτά, δηλαδή είδη που υπάρχουν μόνο στην επικράτεια των Βόρειων Σποράδων. Στο βυθό της θάλασσας μπορεί κανείς να συναντήσει διάφορα είδη σπογγοειδών και το σπάνιο κόκκινο κοράλλι. (Corallium rubrum). Με λίγα λόγια οι Βόρειες Σποράδες ανήκουν στα πιο σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα της Μεσογείου.
Η φυσική κληρονομιά σε κίνδυνο
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία αναφέρεται ότι η Μεσογειακή Φώκια προστατευόταν από το Θεό του Ήλιου, τον Φοίβο Απόλλωνα και το Θεό της Θάλασσας, τον Ποσειδώνα. Σήμερα η φώκια Monachus monachus είναι σύμβολο της Μεσογείου που αργοπεθαίνει. Σε λίγες δεκαετίες η Μεσόγειος θα είναι χωρίς ζωή αν δεν σταματήσει η ρύπανση του περιβάλλοντος και η υπεραλίευση.
Οι περισσότερες μεγάλες πόλεις ρίχνουν τα απόβλητά τους χωρίς καμιά επεξεργασία στη θάλασσα. Τόνοι από χημικά και πετρελαιοειδή λύματα πέφτουν στη Μεσόγειο. Ακόμα, η ανεξέλεγκτη αλιεία με "υπερσύγχρονες" καταστροφικές μεθόδους συνεχίζεται αδειάζοντας τις θάλασσές μας. Εκατό εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο τη Μεσόγειο για να κάνουν τις διακοπές τους αλλά αυτό δεν γίνεται χωρίς να προξενούνται και τεράστιες ζημιές. Οι μέχρι τώρα παράκτιες περιοχές που δεν έχουν οικοδομηθεί όπως υδροβιότοποι, αμμοθίνες και λιμνοθάλασσες, απαραίτητοι ενδιάμεσοι σταθμοί για το ταξίδι των μεταναστευτικών πουλιών, αναπτύσσονται τουριστικά χωρίς σχέδιο και χωρίς τις αναγκαίες περιβαλλοντικές μελέτες. Πολλές φορές η κακή διαχείριση των κονδυλίων της ΕΟΚ έχει σαν αποτέλεσμα ανεπανόρθωτες καταστροφές σε προστατευόμενες περιοχές. Ο ανεξέλεγκτος μαζικός τουρισμός απειλεί τον βιότοπο της φώκιας η οποία καταφεύγει φοβισμένη στα τελευταία ήσυχα παρθένα μέρη. Η Μεσογειακή Φώκια απειλείται κυρίως από τους ψαράδες οι οποίοι τη θεωρούν ανταγωνιστή τους στη συγκομιδή των ψαριών μιας ήδη υπεραλιευμένης θάλασσας και λόγω των ζημιών που κάνει στα δίχτυα τη σκοτώνουν. Παράνομοι τρόποι αλιείας όπως το ψάρεμα με δυναμίτη και με ψαροντούφεκο συμβάλλουν επίσης στην καταστροφή και υποβάθμιση των βιότοπων της φώκιας. Δυστυχώς μέχρι σήμερα υπάρχουν στη Μεσόγειο μόνο λίγες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές οι οποίες όμως στηρίζονται σε κακή υποδομή. Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων δεν έχει για παράδειγμα μέχρι τώρα μια αποτελεσματική διαχείριση, με συνέπεια να απειλούν τους στόχους του ο ανεξέλεγκτος τουρισμός και το παράνομο ψάρεμα. Πρέπει να καταφέρουμε να προστατεύσουμε το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων στα πλαίσια διεθνών προσπαθειών ώστε να αποτελέσει ένα παράδειγμα για να χαρακτηριστούν και άλλες θαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου προστατευόμενες.
Σχέδιο του Προγράμματος
Το Πρόγραμμα για τη Μεσογειακή Φώκια του Ταμείου Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς, θέλει να προφυλάξει τη Φώκια Monachus monachus από την εξαφάνιση και με αυτόν τον τρόπο να συμβάλλει γενικότερα στη σωτηρία της Μεσογείου. Σε στενή συνεργασία με ελληνικούς και διεθνείς οργανισμούς για την προστασία της φύσης, με κοινότητες και με φορείς της ΕΟΚ, καθώς και με την Ελληνική Κυβέρνηση γίνονται προσπάθειες να διασφαλιστεί πρώτα απ' όλα η διαχείριση και η προστασία του Πάρκου. Στις επόμενες φάσεις του σχεδίου προβλέπεται ο χαρακτηρισμός και κατά συνέπεια η προστασία και άλλων περιοχών της Μεσογείου ως προστατευόμενων.
Μεμονωμένα Προγράμματα στο Πλαίσιο του Προγράμματος - Πιλότου για την Προστασία της Φύσης (Naturschutz - Modellaktion)
Τι έχει γίνει μέχρι τώρα:
· Επιστημονική έρευνα για την εξάπλωση της φώκιας στην Ελλάδα με συγκεκριμένες προτάσεις για την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας Monachus monachus.
· Υποστήριξη ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα για την προστασία της φώκιας που διεξήχθη από την Εταιρεία για τη Μελέτη και την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας.
· Το Ταμείο Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς ετοίμασε ένα πακέτο για την περιβαλλοντική εκπαίδευση, με θέμα τη Μεσογειακή Φώκια και τη Μεσόγειο.
· Ταινία για τη Μεσογειακή Φώκια και το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων σαν συμβολή στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση.
· Επαφές με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, διεθνείς οργανισμούς προστασίας της φύσης (IUCN, WWF), την Ελληνική Κυβέρνηση και με διάφορα Πανεπιστήμια για την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας.
· Εκτεταμένο πρόγραμμα ευαισθητοποίησης του κοινού από τον τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Μεσόγειος και για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία της.
· Ευαισθητοποίηση των ψαράδων στην Αλγερία και στο Μαρόκο για την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας.
· Το Ταμείο Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς έχει ξεκινήσει ένα δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των αλιευτικών συλλόγων και συνεταιρισμών για να συντονίσει τις προσπάθειες ενάντια στην παράνομη και καταστροφική αλιεία.
· Σχέδιο ίδρυσης Κέντρου Ενημέρωσης και Μουσείου Φυσικής Κληρονομιάς στη Ζάκυνθο.
· Τον Ιούνιο του 1992 το Ταμείο Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς σε συνεργασία με την Οικολογική και Πολιτιστική Κίνηση Αλοννήσου εγκατέστησαν ένα Κέντρο στην Αλόννησο για την ενημέρωση και την προστασία της φώκιας. Στόχος του Κέντρου είναι η μεγαλύτερη υποστήριξη στη δουλειά προστασίας στις Β. Σποράδες.
· Οικονομική υποστήριξη της Εταιρείας για τη Μελέτη και την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας για την κατασκευή ενός σταθμού ενημέρωσης στο λιμάνι Πατητήρι στην Αλόννησο.
· Συνεργασία με τούρκικους οργανισμούς προστασίας της Φύσης για την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας στην Τουρκία.
· Πολυάριθμες εκπομπές σε διάφορους ελληνικούς ραδιοσταθμούς στην Ελλάδα για τις απειλές και την προστασία της Μεσογειακής Φώκιας και της Μεσογείου. Κύριος στόχος είναι η ενημέρωση των ψαράδων.
· Ενέργειες κατά των παράνομων δραστηριοτήτων αλιείας στη Μεσόγειο και πληροφόρησης των τουριστών για την νομοθεσία της αλιείας.
Τι πρέπει να γίνει:
· Διαχείριση και επιστασία του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου των Βόρειων Σποράδων.
· Σχεδιασμός και εφαρμογή προγράμματος ανάπτυξης τουρισμού που δεν θα παραβιάζει το οικοσύστημα.
· Δημιουργία και άλλων περιοχών προστασίας παράκτιων οικοσυστημάτων στη Μεσόγειο.
· Δραστηριότητες που αποβλέπουν στην ευαισθητοποίηση του ντόπιου πληθυσμού ώστε να γίνει συνείδηση η αναγκαιότητα της προστασίας της φύσης.
· Σεμινάρια επιμόρφωσης.
· Ενέργειες για ένα πρόγραμμα της ΕΟΚ με σκοπό την προστασία και διατήρηση των Θαλάσσιων πόρων της Μεσογείου.
· Οδηγός για τη Φύση στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βόρειων Σποράδων.
· Προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για την προστασία της Μεσογείου.
Το Πρόγραμμα "Μεσογειακή Φώκια" είναι μια πρωτοβουλία για την προστασία του είδους αυτού στα πλαίσια του Προγράμματος "Μεσόγειος" του Ταμείου Ευρωπαϊκής Φυσικής Κληρονομιάς που μεταξύ άλλων υποστηρίζεται από την Daimler - Benz.