Λίμνη ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ
Το οροπέδιο της Στυμφαλίας βρίσκεται στη νότια πλευρά του Νομού Κορινθίας και περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους της Ζήρειας, του Ολίγυρτου, του Μαυροβουνίου και του Γαβριά.
Αποτελείται από δύο μακρόστενα οροπέδια: τον κάμπο της Πελλήνης σε υψόμετρο 740, ο οποίος περιλαμβάνει τις Κοινότητες Κλημέντι, Καίσαρι και Βελίνα και την πεδιάδα στην οποία απλώνεται η λίμνη, σε υψόμετρο 600, η οποία με τη σειρά της περιλαμβάνει τις Κοινότητες Κεφαλάρι, Κυλλήνη, Δροσοπηγή, Στυμφαλία (Κιόνια), Καστανιά-Καρτέρι, Λαύκα, Ασπρόκαμπος και Ψάρι.
Συνδέεται οδικώς με το Κιάτο, το Ξυλόκαστρο, τη Νεμέα, την Τρίπολη και τον Φενεό και απέχει από την Κόρινθο 70 χιλιόμετρα.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Η περιοχή της Στυμφαλίας, με τις κρυστάλλινες πηγές, τα λιβάδια, τα πυκνόφυτα βουνά και τα φαράγγια, όπου ζούσαν όλων των ειδών τα αγρίμια, ήταν σύμφωνα με τη μυθολογία, το βασίλειο της θεάς Άρτεμης. Σε σπηλιά της Ζήρειας γεννήθηκε ο φτεροπόδαρος Ερμής και εκεί υπήρχε ναός προς τιμήν του. Σε όλη την Αρκαδία, στην οποία ανήκε τότε η Στυμφαλία, λατρευόταν ο Παν, θεός προστάτης των βοσκών. Η λίμνη ήταν γνωστή στους αρχαίους χρόνους από τις Στυμφαλίδες Όρνιθες, που κατοικούσαν στα δάση γύρω από τη λίμνη και έκαναν επιθέσεις στους ανθρώπους και ζημιές στις καλλιέργειές τους, καθώς και από τον άθλο του Ηρακλή, ο οποίος κατάφερε να τις διώξει από τη λίμνη. Την ίδια εποχή ιδρύεται η πόλη της Στυμφάλου στο μέσον του οροπεδίου, στις όχθες της σημερινής λίμνης, από τον Στύμφαλο, γιο του Ελάτου και αδελφό του Κυλλήνα. Η ανασκαφή του αρχαιολογικού χώρου συνεχίζεται ως σήμερα.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι Στυμφάλιοι ήταν γενναίοι στρατιώτες και πολέμησαν στον Τρωϊκό Πόλεμο, στους Περσικούς Πολέμους και στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Όταν ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας, επισκέφθηκε την περιοχή, εντυπωσιάσθηκε από τον Ναό της Στυμφαλίας Αρτέμιδος, με το επίχρυσο άγαλμα της θεάς, τις ξύλινες παραστάσεις των Συμφαλίδων Ορνίθων και τις μαρμάρινες παρθένες με πόδια πουλιών. Στις όχθες της λίμνης σώζονται μισοβυθισμένα στα νερά, τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Στην περιοχή υψώνονται σήμερα τα ερείπια καθολικής Μονής Κιστερκιανού Τάγματος της Φραγκοκρατίας (1223 μ.Χ) που χτίσθηκε με υλικά από τα ερείπια αρχαίων κτισμάτων. Σώζονται επίσης κρήνες, τα νερά των οποίων κατέβαιναν ως την πόλη της Κορίνθου, και ένα μεγαλειώδες αρδευτικό έργο κτισμένο το 138 π.Χ., την εποχή του Αυτοκράτορα Αδριανού. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η ευρύτερη περιοχή ήταν καταφύγιο της κλεφτουριάς και στον αγώνα του 1821 έδωσε αγωνιστές όπως ο Αναγνώστης Οικονόμου, ο Νοταράς κ.α. Στη γερμανική κατοχή έγινε στην περιοχή η περίφημη μάχη της Στυμφαλίας.
ΓΕΩΛΟΓΙΑ
Στην περιφέρεια του ορεινού όγκου της Κυλλήνης υπάρχουν δύο υδρολογικές λεκάνες, στα ανατολικά η λεκάνη της Στυμφαλίας και στα δυτικά η λεκάνη του Φενεού. Χαρακτηριστικά πετρώματα στην περιοχή της Στυμφαλίας είναι οι ασβεστόλιθοι της Τρίπολης. Ο πυθμένας της λίμνης καλύπτεται από σύγχρονες προσχώσεις. Φυσικά, απαντώνται στην περιοχή και άλλοι σχηματισμοί όπως φυλλίτες, χαλαζίτες, σχιστόλιθοι και κροκαλοπαγή. Υπάρχουν επίσης πολλές καρστικές πηγές με μεγάλη ποσότητα και υψηλή ποιότητα νερού, όπως αυτές στα Κιόνια, το Κεφαλάρι, το Μπούζι και το Βελατσούρι. Επίσης αρκετές είναι και οι καταβόθρες, με κυριότερες τη Γιδομάντρα, νοτιοανατολικά της λίμνης και τη Φόρστα, βορειοδυτικά. Ας σημειωθεί ότι η Φόρστα λειτουργεί ως "εσταβέλα", δηλαδή άλλοτε παίρνει και άλλοτε δίνει νερό στη λίμνη. Τέλος, υπάρχουν αρκετά σπήλαια, εκ των οποίων ένα βρίσκεται κοντά στη λίμνη.
Η ΛΙΜΝΗ
Η Λίμνη της Στυμφαλίας με εμβαδόν υδρολογικής λεκάνης 152.850 στρέμματα, είναι από τις λίγες ορεινές λίμνες της Ελλάδας και η μοναδική ορεινή λίμνη της Πελοποννήσου. Είναι ρηχή και εύτροφη και κατά τη χειμερινή περίοδο απλώνεται σε έκταση 7.700 στρεμμάτων ενώ κατά το θέρος περιορίζεται στα 3.500 στρέμματα. Μερικές άνομβρες χρονιές ξεραίνεται εντελώς. Η λεκάνη της λίμνης τροφοδοτείται από πηγές, χειμάρρους και τη σήραγγα που διοχετεύει τα νερά του γειτονικού κάμπου της Πελλήνης. Στη λίμνη υπάρχουν φυσικές καταβόθρες και τα νερά της διοχετεύονται σε σήραγγες για την άρδευση της πεδινής Κορινθίας. Επίσης, τμήμα των υδάτων της αντλείται για την άρδευση της περιμετρικής πεδιάδας. Τα τελευταία χρόνια η λίμνη προσχώνεται με έντονους ρυθμούς, ενώ μεγάλη είναι και η αύξηση των καλαμώνων. Η πρόσχωση δεν οφείλεται μόνο σε φυσικά αίτια αλλά και σε καθαρώς ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως πιθανώς η λανθασμένη κατεργασία του εδάφους. Είναι επίσης πιθανό ότι η ενοποίηση των μικρών αγροτεμαχίων σε μεγάλα, η οποία έγινε μέσω του τελευταίου αναδασμού, επιτάχυνε τη διάβρωση του εδάφους, άρα και την μεταφορά σωματιδίων του εδάφους και άλλων υλικών στη λίμνη.
Ο Παυσανίας μιλά με θαυμασμό για τα δάση της περιοχής και αναφέρει ότι οι κάτοικοι κατασκεύαζαν τα ξύλινα αγάλματά τους από κυπαρίσσι, κέδρο και βελανιδιά. Ο επισκέπτης σήμερα θα συναντήσει πλούσια δάση όπως το ελατόδασος Λαύκας-Καστανιάς που καλύπτει τη νοτιοανατολική και νοτιοδυτική περιοχή της λίμνης, με έκταση 65.260 στρεμμάτων και κυρίαρχο είδος την κεφαλληνιακή ελάτη και το ελατόδασος Λέχωβας-Κλημεντίου-Καισαρίου-Κεφαλαρίου, έκτασης 58.510 στρεμμάτων με κυρίαρχα είδη την κεφαλληνιακή ελάτη και τη μαύρη πεύκη. Συναντώνται επίσης είδη όπως η δρυς, η φράξος, το φιλίκι, η ίταμος, η αγριομηλιά, η αγριοκορομηλιά, το πουρνάρι, η κουμαριά, ο κέδρος, το σπάρτο, η κουτσουπιά, κλπ. Στις περιοχές όπου αναπτύχθηκαν οικισμοί (κυρίως στις πλαγιές της Ζήρειας) τα δάση έχουν σαφώς υποβαθμιστεί για την απόκτηση γεωργικής γης. Συναντώνται επίσης στην περιοχή πολυετή και μονοετή φυτά όπως το δενδρολίβανο, το θυμάρι, η λεβάντα, το τσάι του βουνού κλπ. Από τα υπόλοιπα είδη της χλωρίδας αξίζει να αναφερθεί ο αμάραντος, Sempervivum reginae-amaliae, ένα σπάνιο αγριολούλουδο.
Η ΠΑΝΙΔΑ
Η μεγάλη ποικιλία των ενδιαιτημάτων της περιοχής, τα στάσιμα και τα τρεχούμενα νερά, τα υγρά λιβάδια και οι εκτεταμένοι καλαμώνες, τα δάση, οι ρεματιές και οι βραχώδεις πλαγιές, ευνοούν την παρουσία πολλών ειδών της άγριας πανίδας όπως τσακάλια, αλεπούδες, νυφίτσες, ασβοί, σκατζόχοιροι, λαγοί, υδρόβια πουλιά και αρπακτικά, ερπετά, αμφίβια και ψάρια. Τα μεγάλα θηλαστικά, όπως η αρκούδα και το ελάφι, εξαφανίστηκαν κατά τον Μεσαίωνα, το ζαρκάδι στις αρχές του αιώνα και οι λύκοι μετά τον πόλεμο.
Στα οροπέδια της Ζήρειας επιβιώνει έως σήμερα αγέλη αλόγων σε ημιάγρια κατάσταση. Αν και η ορνιθοπανίδα της ευρύτερης περιοχής δεν έχει ακόμη μελετηθεί συστηματικά, έως τώρα έχουν παρατηρηθεί 133 είδη πουλιών όπως ο Χρυσαετός, η Σκουφοβουτηχτάρα, ο Πορφυροτσικνιάς, η Νανοβουτηχτάρα, ο Καλαμόκιρκος, η Βαλτόπαπια, η Τσιχλοποταμίδα κλπ. Η λίμνη είναι αξιόλογος χώρος φωλιάσματος και αναπαραγωγής για την ορνιθοπανίδα. Μεγάλη είναι και η σημασία της κατά τη μεταναστευτική περίοδο, κατά την οποία, Ερωδιοί, Χαλκόκοτες, Καλαμοκανάδες και πάπιες βρίσκουν ιδανικούς χώρους για διατροφή και ξεκούραση. Η περιοχή Γιδομάντρα, δίπλα από τη λίμνη, έχει κηρυχθεί Καταφύγιο Θηραμάτων και ο κάμπος της Πελλήνης έχει κηρυχθεί Ζώνη Διάβασης Τρυγονιών. Η θήρα στην περιοχή ασκείται έντονα και εντελώς ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται οχλήσεις στην ορνιθοπανίδα. Επίσης, απειλή για την πανίδα αποτελεί ο σχεδιαζόμενος εγκιβωτισμός της λίμνης, ο οποίος εκτός των πιθανών υδρολογικών επιπτώσεων, θα έχει ως αποτέλεσμα την αποξήρανση ελωδών εκτάσεων και την ανύψωση της στάθμης του νερού, προκαλώντας έτσι βλάβες στην παραλίμνια βλάστηση και την πανίδα. Στις όχθες της λίμνης έχουν παρατηρηθεί τρία είδη βατράχων και από ερπετά έχουν παρατηρηθεί χελώνες, νερόφιδα, σαΐτες, σαπίτες, ερημόφιδα και σαύρες. Από τα ψάρια της λίμνης αξίζει να επισημανθεί η Ντάσκα, Pseudophoxinus stymfalicus, που πήρε το όνομά της από τη λίμνη. Έχει μήκος 6 εκατοστά, είναι ενδημικό της Ελλάδας και της Πρώην Γιουγκοσλαβίας, και συναντάται σε πηγές κοντά στη λίμνη.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ - ΑΠΕΙΛΕΣ
Η χρησιμοποίηση των νερών της λίμνης, προκειμένου να εξυπηρετηθούν ανθρώπινες ανάγκες, τέθηκε ως πρόβλημα από την εποχή του Ηρακλή. Στο πέρασμα του χρόνου υπήρξαν διάφορες προτάσεις για τη διαχείρισή τους. Φθάνοντας στις αρχές του αιώνα μας, τα νερά της λίμνης εξακολουθούν να διοχετεύονται, μέσω της σήραγγας του Αδριανού και της κοίτης του Ασωπού ποταμού, στην παραλιακή ζώνη του Νομού Κορινθίας (κάμπος Βόχας) και χρησιμοποιούνται για την άρδευσή της. Σήμερα υπάρχουν πολλές γεωτρήσεις στην περιοχή οι οποίες αντλούν νερά που προέρχονται κυρίως από τη Στυμφαλία και τα οποία χρησιμοποιούνται τόσο για την άρδευση όσο και την ύδρευση μεγάλου μέρους των κατοίκων του νομού. Αξιόλογες είναι και οι απαιτήσεις των ορεινών παραλίμνιων κοινοτήτων σε αρδευόμενο νερό. Οι απαιτήσεις αυτές αυξήθηκαν λόγω της αλλαγής των καλλιεργειών από σιτηρά σε κηπευτικά. Έντονες είναι οι πιέσεις που υφίσταται η λίμνη κυρίως τα τελευταία έτη, λόγω της ανομβρίας και της αύξησης των απαιτήσεων κυρίως για αρδευτικό νερό. Ο εγκιβωτισμός της λίμνης, έργο που προτάθηκε από παλιά, δεν έχει υλοποιηθεί έως τώρα κυρίως λόγω του υψηλού κόστους. Επίσης, προχωρούν έργα υδροδότησης της πόλης της Κορίνθου από τους υδροφορείς της λεκάνης της Στυμφαλίας.
Έντονο είναι και το δημογραφικό πρόβλημα της περιοχής. Ο πληθυσμός ακολούθησε την πορεία του νερού, από τα ορεινά στα πεδινά. Έτσι, τα τελευταία έτη έχει μειωθεί στο ήμισυ. Σε αρκετά χωριά κατοικούν μόνο υπερήλικες και μόνον οι παραλίμνιες κοινότητες εμφανίζουν πληθυσμιακή και οικονομική ανάκαμψη προσελκύοντας κατοίκους των πιο απομονωμένων χωριών, λόγω του πλεονεκτήματος της γειτνίασης με τη λίμνη (παροχή αρδευτικού νερού). Σήμερα, οι ασχολίες των κατοίκων είναι η καλλιέργεια δημητριακών, ξηρών φασολιών, πατάτας και νωπών οπωροκηπευτικών. Οι δενδρώδεις καλλιέργειες περιλαμβάνουν μηλιές, αχλαδιές, καρυδιές, κερασιές, βυσσινιές καθώς και αμπελώνες. Στις κατακλυζόμενες από νερό εκτάσεις υπάρχουν καλλιέργειες λεύκης. Η νομαδική κτηνοτροφία υποχωρεί συνεχώς υπέρ της εσταυλισμένης, ενώ η αλιεία έχει εγκαταλειφθεί.
Η ανεξέλεγκτη ρίψη των στερεών και υγρών αποβλήτων, λόγω της ανυπαρξίας οργανωμένης συλλογής τους, προκαλεί εστίες ρύπανσης τόσο στη λίμνη όσο και στις δασικές εκτάσεις που την περιβάλλουν. Η χρήση γεωργικών χημικών ουσιών αλλά και η απόρριψη των συσκευασιών τους (δοχεία, κουτιά, κλπ.) σε ρέματα και χειμάρρους, ρυπαίνουν το έδαφος,αλλά και τα επιφανειακά και υπόγεια νερά.
Τέλος, η πρόσχωση της λίμνης, η ανεξέλεγκτη και παράνομη θήρα και η εγκατάλειψη της πλούσιας πολιτιστικής παράδοσης συγκαταλέγονται στις απειλές που υφίσταται η λίμνη και η ευρύτερη περιοχή της.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Εδώ και αιώνες η λίμνη προσφέρει στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και της παραθαλάσσιας ζώνης του νομού τα πολύτιμα αγαθά της. Η αλόγιστη εκμετάλλευσή της οδήγησε στην υποβάθμιση των λειτουργιών και των αξιών της. Προκλήθηκαν έντονα προβλήματα τα οποία γίνονται σήμερα ιδιαίτερα αισθητά. Παρ' όλες τις απειλές και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Λίμνη Στυμφαλία, ολοένα και περισσότερο διαπιστώνεται η σημασία της και η ανάγκη διατήρησής της. Τελευταία άρχισε να παρατηρείται μία προσπάθεια ενημέρωσης τόσο από επιστήμονες, όσο και από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Ειδικότερα, η Εταιρεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης & Ενημέρωσης Νομού Κορινθίας ανέλαβε την πρωτοβουλία σύνταξης μελετών για τα γνωρίσματα της περιοχής και ενημέρωσης του κοινού για τη σημασία και την ανάγκη διατήρησής της. Τα τελευταία έτη, πραγματοποίησε ομιλίες σε σχολεία, έγραψε άρθρα στον τύπο και λειτούργησε Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την ενημέρωση και εκπαίδευση μαθητών αλλά και ενηλίκων.
Παρ' όλες τις θετικές ενέργειες, αυτή η φυσική και πολιτιστική μας κληρονομιά θα χαθεί ολοκληρωτικά αν δεν γίνουν συντονισμένες προσπάθειες ώστε να διατηρηθεί μέσω ενός ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης και προστασίας. Το σχέδιο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί με τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων υπηρεσιών καθώς και των κατοίκων της περιοχής.