Φώκια Μοναχός της Μεσογείου (Monachus monachus)
Iστορικά στοιχεία
Η φώκια της Μεσογείου έχει αναφερθεί από τους προϊστορικούς χρόνους. Αν και ταξινομήθηκε το 1779 από τον βιολόγο Herman οι προϊστορικοί άνθρωποι την γνώριζαν καλά και την ζωγράφιζαν μάλιστα στα σπήλαια, εκεί που μπορεί κανείς να βρει τις αρχαιότερες ζωγραφιές του ανθρώπινου γένους. Στα βουνά του Κάδιθ, στην Ανδαλουσία της Νότιας Ισπανίας σε ένα από τα σπήλαια της περιοχής μπορεί να δει κανείς μια τέτοια ζωγραφιά που απεικονίζει φώκια. Σε κατοικίες επίσης προϊστορικών ανθρώπων έχουν βρεθεί κόκαλα φώκιας. Ο Όμηρος αναφέρει τη φώκια στην Οδύσσεια και μιλάει για μια ομάδα από φώκιες που μπήκαν σε μια σπηλιά στην Αλεξάνδρεια για να κοιμηθούν. Είναι στη Δ΄ ραψωδία της Οδύσσειας (στίχοι 405-460) όπου ο Μενέλαος διηγείται στον Τηλέμαχο την συνάντησή του με τον Πρωτέα, τον Θαλάσσιο Δαίμονα, από τον οποίον έμαθε τις τύχες όλων των ηγεμόνων που επέστρεφαν από την Τροία. Ο Πρωτέας ήταν μια δευτερεύουσα θεότητα, στην υπηρεσία του Ποσειδώνα, που μπορούσε να μεταμορφωθεί σε ζώο ή σε στοιχείο της φύσης (φωτιά, νερό κ.ά.) και είχε προφητικές ικανότητες. Αυτός οδηγούσε κοπάδια ολόκληρα από φώκιες στα σκοτεινά βάθη της θάλασσας και μετά έβγαιναν μαζί σε κουφωτές σπηλιές, ξάπλωναν και ξεκουραζόντουσαν. Εκεί ο Πρωτέας αφού κοιτούσε και καμάρωνε τις φώκιες του που ξάπλωναν όλες μαζί κοντά-κοντά, ξάπλωνε και αυτός ανάμεσά τους και κοιμόταν.
Ο Αριστοτέλης την μελέτησε στο 6ο από τα 10 βιβλία του με τίτλο "Περί Ζώων Ιστορίαι" (κεφάλαιο 12 - στίχοι 566β και 567α), και δίνει αρκετές πληροφορίες για τη διαμονή της, την τροφή της, την αναπαραγωγή της καθώς και για το αναπνευστικό της σύστημα, ενώ ο Πλίνιος μιλά για την εξυπνάδα της φώκιας. Αναφορές έχουμε ακόμα για τη φώκια στον Ηρόδοτο και στον Πλούταρχο. Τα νεότερα χρόνια η μαρτυρία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στο διήγημά του "Το μοιρολόι της φώκιας" ή του Θέμου Ποταμιάνου "Το φωκόπουλο", δείχνει τους δεσμούς των Ελλήνων με το ζώο αυτό.
Μερικά αρχαία νομίσματα απεικονίζουν φώκιες ή κεφάλια φώκιας. Μπορεί να βρει κανείς αρχαία ελληνικά νομίσματα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο. Ένα από αυτά τα νομίσματα του 500 μ.Χ. με το κεφάλι της Μεσογειακής φώκιας βρέθηκε στη Ρόδο.
Το πρώτο όνομα που δόθηκε στη φώκια από τους οικολόγους ήταν "Can Marinus", δηλαδή "σκύλος της θάλασσας". Το "Can" στα Ισπανικά σημαίνει σκύλος και προέρχεται από το λατινικό "Canis". Σε αυτό οφείλεται και το όνομα των Καναρίων νήσων (το "Canary" βγαίνει από το "Can") αφού στα νησιά αυτά ζούσαν μεγάλοι πληθυσμοί φώκιας. Εκεί κοντά βρίσκεται και η νήσος Μαδέιρα. Σε μια περιοχή της νήσου δόθηκε το 1420 περίπου η ονομασία "Camara de lobos" δηλαδή "Καταφύγιο της φώκιας" επειδή πολλές φώκιες ξεκουράζονταν εκεί. Σήμερα στην ίδια περιοχή έχει δημιουργηθεί ένα από τα δύο θαλάσσια Πάρκα προστασίας της Μεσογειακής φώκιας Μοναχός. Το άλλο Πάρκο βρίσκεται στην ελληνική Αλόννησο.
Σημερινή κατάσταση
Παλιά υπήρχαν φώκιες σε όλη τη Μεσόγειο. Τον τελευταίο αιώνα όμως έχουν εξαφανιστεί από πολλές περιοχές και σε άλλες που ζουν ακόμα, έχουν μειωθεί σημαντικά οι πληθυσμοί τους. Περιοχές που δεν υπάρχουν σήμερα φώκιες Monachus-monachus ενώ υπήρχαν άλλοτε είναι η Κριμαία, η Αίγυπτος, οι περισσότερες ακτές της Ιταλίας, οι Ηπειρωτικές ακτές της Ισπανίας, καθώς και η Γαλλία στην οποία η τελευταία εμφάνιση φώκιας παρατηρήθηκε το 1952.
Για τη φώκια Μοναχό της Μεσογείου, υπάρχουν, όπως και για τις άλλες φώκιες, πολλές ιστορικές μαρτυρίες. Όμως και για το είδος αυτό, οι περισσότερες μαρτυρίες και ιδιαίτερα αυτές των τελευταίων 5 αιώνων, δεν μας πληροφορούν τόσο για τις τοποθεσίες όπου υπήρχαν αποικίες με φώκιες. Είναι συνήθως μαρτυρίες θανάτωσης ή αιχμαλωσίας εκατοντάδων ατόμων Μεσογειακής φώκιας. Βλέπετε, για μεγάλο χρονικό διάστημα ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε το δέρμα και το λίπος της και δεν είχε σκεφτεί πως σιγά σιγά οδηγούσε στην εξαφάνιση το σπάνιο σήμερα αυτό είδος.
Έτσι υπάρχει η ανατριχιαστική μαρτυρία από τη Δυτική Σαχάρα, στη Βορειοδυτική Αφρική ότι τον 15ο αιώνα ζούσαν 5000 περίπου φώκιες που κατακρεουργήθηκαν από τους κατακτητές Πορτογάλους μεταξύ του 1437 και του 1441. Σήμερα στην ίδια περιοχή βρίσκει κανείς μόνο γύρω στις 100 φώκιες.
Η λεκάνη της Μεσογείου και οι Βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής συγκεντρώνουν σήμερα περίπου 400 φώκιες Monachus-monachus. Από αυτές, οι 250 περίπου ζουν στην Ελλάδα. Δεν είναι, αλήθεια, κρίμα αυτό το σπάνιο είδος ζώου, (ένα από τα 12 σπανιότερα στον κόσμο), που αποτελεί μέρος της ιστορίας και της παράδοσής μας να χαθεί τελείως από τον κόσμο, θύμα και αυτό της ανθρώπινης απερισκεψίας;
Τα Ελληνικά νερά που φιλοξενούν σήμερα τη φώκια Μοναχός της Μεσογείου είναι κυρίως αυτά του Βορείου Αιγαίου, της Δωδεκανήσου, των Βόρειων Σποράδων, των Κυκλάδων, της Κρήτης και του Ιονίου. Για αυτά τα μέρη, η παρουσία της φώκιας είναι η πιο σοβαρή απόδειξη ότι αντιστέκονται ακόμη στη ρύπανση που απειλεί να καταστρέψει την Μεσόγειο και να την μετατρέψει σε Νεκρά Θάλασσα.
Η μορφή της
Η φώκια είναι ένα από τα λίγα μεγάλα θηλαστικά που ζουν στην Ελλάδα. Πίσω από τα δύο εκφραστικά ματάκια του προσώπου της κρύβεται ένα πανέξυπνο ζώο. Η νοημοσύνη της είναι παρόμοια με αυτήν του σκύλου, ζώου που είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου.
Τρίχωμα
Στο κορμί της έχει τρίχωμα με μήκος περίπου 8 mm, τα μικρά της φώκιας όμως έχουν μεγαλύτερο τρίχωμα μέχρι τη στιγμή που γίνεται η πρώτη αλλαγή, μέσα σε 4-6 εβδομάδες από τη γέννησή τους. Τότε αντικαθίστανται οι μεγάλες τρίχες με κανονικές. Στις μεγαλύτερες φώκιες μία φορά το χρόνο φεύγει το τρίχωμα μαζί με την εξωτερική επιφάνεια της επιδερμίδας. Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει, εκτός από τις φώκιες Μοναχούς, και στους θαλάσσιους ελέφαντες. Όλα τα άλλα είδη χάνουν μόνο τις τρίχες και όχι την επιδερμίδα.
Χρώμα
Το χρώμα της φώκιας ποικίλλει από μια απόχρωση του ασημί μέχρι το μαύρο, συμπεριλαμβανομένων όλων των αποχρώσεων του γκρι και του καφέ. Η ράχη τους είναι συνήθως σκουρότερη από την κοιλιά, ενώ πολλά ζώα έχουν στην κοιλιά μεγάλα ανοιχτόχρωμα μπαλώματα. Υπάρχουν ακόμα σε πολλές φώκιες μικρότερα μπαλώματα διαφόρων χρωμάτων σε διάφορες μεριές του σώματός τους. Τα φωκάκια είναι πάντα μαύρα ή πολύ σκούρα καφέ, με ένα άσπρο ή κιτρινωπό μπάλωμα στην κοιλιά. Μετά την πρώτη τους όμως τριχόπτωση, παίρνουν χρώμα ασημί μέχρι που να σχηματιστεί ο δικός τους ιδιαίτερος χρωματισμός.
Περιγραφή της
Το πρόσωπό τους μοιάζει λίγο με πρόσωπο σκύλου, είναι όμως χωρίς αυτιά, έχει απαλό τρίχωμα, ενώ κάτω από τη μύτη υπάρχουν μουστάκια.
Τα μπροστινά πτερύγιά τους έχουν νύχια σχήματος (υ) και είναι πιο κοντά από τα νύχια της αρκτικής φώκιας, που τα χρειάζεται για να αποφύγει το γλίστρημα στους πάγους. Τα πίσω πτερύγια έχουν πολύ κοντά νύχια.
Το μέγεθος μιας ενήλικης φώκιας από το ρύγχος ως την ουρά είναι περίπου 2,5 μέτρα, όμως υπάρχουν και φώκιες, γέρικες συνήθως, με μήκος γύρω στα 3 μέτρα. Το μέγεθος των νεογέννητων είναι 1 μέτρο περίπου.
Το βάρος μιας φώκιας κυμαίνεται μεταξύ 260 και 340 κιλών. Έχει όμως παρατηρηθεί και περίπτωση που το θηλυκό ήταν 400 κιλά.
Τα νεογέννητα ζυγίζουν 15-25 κιλά.
Η φώκια Μοναχός μπορεί να ζήσει πάνω από 20 χρόνια ελεύθερη στη φύση και πιθανότητα μέχρι 30 χρόνια. Η ανάλυση στα δόντια μιας νεκρής φώκιας έδειξε ηλικία 23 ετών.
Η τροφή της
Οι φώκιες τρέφονται με ψάρια διαφόρων ειδών, χταπόδια και μερικές φορές και με φύκια που βοηθούν στον καθαρισμό του πεπτικού τους συστήματος. Η αιχμάλωτη φώκια μπορεί να φάει πολύ περισσότερο από αυτήν που βρίσκεται στο φυσικό της περιβάλλον.
Κατάδυση
Για να βρίσκει την τροφή της μέσα στη θάλασσα η φώκια έχει εξελιχθεί σε έναν τέλειο δύτη. Συνήθως κρατάει την αναπνοή της 4-8 λεπτά. Έχει μετρηθεί όμως και μια μέγιστη κατάδυση 11 λεπτών. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι έχει παρατηρηθεί και διάρκεια κατάδυσης 73 λεπτών (!) σε ένα άλλο όμως είδος φώκιας, τη φώκια Weddell. Οι θαλάσσιοι ελέφαντες της Βόρειας Θάλασσας μπορούν να καταδύονται για 48 λεπτά.
Το βάθος που μπορούν να καταδύονται για να βρουν την τροφή τους είναι συνήθως 30 μέτρα. Έχει όμως παρατηρηθεί και μέγιστο βάθος κατάδυσης 75 μέτρων. Επίσης σημειώνουμε ότι η φώκια της Χαβάης μπορεί να καταδύεται και πάνω από 151 μέτρα, ενώ ο θαλάσσιος Ελέφας της Βόρειας Θάλασσας έχει το ρεκόρ με βάθος κατάδυσης τα 630 μέτρα! Η φώκια καταφέρνει να έχει τόσο καλές επιδόσεις στην κατάδυση επειδή έχει τη δυνατότητα να μειώνει τους χτύπους της καρδιάς της και να μεταβάλλει την κυκλοφορία του αίματός της για να κάνει οικονομία οξυγόνου. Συγκεκριμένα φεύγει το αίμα από τα άκρα και η κυκλοφορία συγκεντρώνεται στον εγκέφαλο, στην καρδιά και στα εντόσθια.
Σε πειράματα που έγιναν σε άλλα είδη φώκιας αποδείχτηκε ότι ενώ η καρδιά της φώκιας χτυπάει συνήθως με 120 χτύπους ανά λεπτό, στη διάρκεια της βουτιάς οι χτύποι της καρδιάς της ελαττώνονται μέχρι τους 4 ανά λεπτό.
Οι εχθροί της
Οι φυσικοί εχθροί της φώκιας Μοναχός είναι οι καρχαρίες και οι φάλαινα Orca. Στη Μεσόγειο σήμερα και οι φάλαινες αλλά και οι μεγάλοι καρχαρίες είναι σπάνιοι. Έτσι μένουμε εμείς οι άνθρωποι ο μεγάλος και προαιώνιος εχθρός όλων των ζώων.
Οι κινήσεις της
Η ενήλικη φώκια συχνάζει συνήθως στις ίδιες περιοχές. Όμως η αναζήτηση τροφής την κάνει να ταξιδεύει συχνά αρκετά χιλιόμετρα. Έχουν παρατηρηθεί φώκιες που ακολουθούσαν ψαράδικα σε απόσταση μεγαλύτερη από 30 χιλιόμετρα, ενώ έχουν βρεθεί και μεμονωμένα άτομα σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων μακριά από το μόνιμο καταφύγιό τους.
Τα νεαρά άτομα συχνά φεύγουν μακριά από το μέρος που γεννήθηκαν.
Η δυνατότητα που έχει η φώκια Μοναχός να τα καταφέρνει σε μακρινά ταξίδια κάνει δυνατή την επικοινωνία μεταξύ πληθυσμών που βρίσκονται μακριά. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για να γεννιούνται υγιή τα νεαρά φωκάκια. Έχει παρατηρηθεί ότι σε απομονωμένες ομάδες που η αναπαραγωγή γίνεται ανάμεσα σε μέλη της ίδιας οικογένειας μπορούν να εμφανιστούν αρκετά βλαβερά επακόλουθα, όπως η ανατροπή της ισορροπίας στην αναλογία αρσενικού-θηλυκού, κάτι άλλωστε που συμβαίνει και στον άνθρωπο. Από αυτήν την τελευταία παρατήρηση βγαίνει το συμπέρασμα ότι είναι ανάγκη να επιβιώσουν αρκετοί, και όχι μόνο ένας, διαφορετικοί πληθυσμοί Μεσογειακής φώκιας σε διάφορα μέρη της Μεσογείου για να ελπίζουμε σε καλή υγεία και επιβίωση του είδους αυτού.
Η αναπαραγωγή της
Η θηλυκή φώκια μπορεί να γεννήσει από την ηλικία των 4 χρόνων. Η ικανότητα για αναπαραγωγή των αρσενικών δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστή. Το ζευγάρωμα αρσενικού και θηλυκού γίνεται μέσα στο νερό. Το ζευγάρι παίζει, βουτώντας, κάνοντας στροφές και βγάζοντας ήχους για πολλή ώρα. Τα μικρά μπορούν να γεννηθούν στη διάρκεια όλου του χρόνου, αν και τα πιο πολλά γεννιούνται τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη. Μετά από μία εγκυμοσύνη 9 με 10 μηνών η μητέρα γεννά συνήθως ένα και μερικές φορές δύο μικρά, τα οποία θηλάζει για ένα περίπου μήνα. Ενώ η φύση επιτρέπει στη φώκια να γεννά κάθε χρόνο, φαίνεται ότι το πιο συνηθισμένο για τη Μεσογειακή φώκια είναι να γεννά κάθε 2 χρόνια.
Τα μικρά γεννιούνται μέσα σε σπηλιές, ώστε να είναι σχετικά προστατευμένα από τους εχθρούς τους και ιδιαίτερα από τον άνθρωπο. Άλλοτε οι φώκιες γεννούσαν τα μικρά τους στις ηλιόλουστες παραλίες. Η καταδίωξη όμως του ανθρώπου τις ανάγκασε, για την προστασία των μικρών τους, να καταφεύγουν στις πιο απρόσιτες σπηλιές.
Τα φωκάκια μπορούν να κολυμπήσουν αμέσως μετά τη γέννησή τους, αλλά δεν μπαίνουν στη θάλασσα πριν περάσει τουλάχιστον η πρώτη εβδομάδα από τη γέννησή τους. Οι θύελλες στη θάλασσα είναι πολύ επικίνδυνες για τα νεογέννητα φωκάκια γιατί ακόμα δεν ξέρουν τόσο καλό κολύμπι και πνίγονται είτε γιατί χτυπιούνται στους βράχους είτε γιατί παρασέρνονται έξω από την σπηλιά. Μερικές φορές χάνονται και τότε η μητέρα φώκια αρχίζει το ψάξιμο το οποίο μπορεί να διαρκέσει πολλές μέρες μέχρι να βρεθεί το χαμένο μωρό. Από ψαράδες ξέρουμε πως αν καμιά φορά τα καΐκια που ψαρεύουν βρουν κάποιο φωκάκι και το περιμαζέψουν, η μητέρα του ακολουθεί για πολλά χιλιόμετρα το καΐκι για να το πάρει πίσω.
Αιτίες θνησιμότητας και έλλειψης κατοικίας της Μεσογειακής φώκιας
Την εξαφάνιση της φώκιας πρέπει να την αντιμετωπίσουμε όχι μόνο σαν την εξαφάνιση ενός ακόμα πανάρχαιου είδους από τη Γη, αλλά και σαν ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει ολόκληρο το θαλάσσιο περιβάλλον που χάνεται.
Οι σχέσεις των ειδών στην οικολογική αλυσίδα είναι εξαιρετικά πολύπλοκες και η ανθρώπινη επέμβαση έχει σχεδόν πάντα καταλυτικές συνέπειες.
Για να καταλάβουμε καλύτερα πώς συμβαίνει αυτό θα διηγηθούμε δύο πραγματικές ιστορίες που διαδραματίστηκαν στα δύο άκρα της γης, στην Αυστραλία και στο Περού.
Ιστορία πρώτη
Το αγριοκούνελο (Oryctolagus cuniculus) δεν υπήρχε στην Αυστραλία. Κάποια εποχή λοιπόν οι άνθρωποι σκέφτηκαν να φέρουν αγριοκούνελα και να τα αφήσουν ελεύθερα να πολλαπλασιαστούν, ώστε να έχουν ένα ακόμη ζώο για κυνήγι και για τροφή. Έτσι και έγινε. Τα αγριοκούνελα όμως πολλαπλασιάστηκαν γρήγορα σε εκατομμύρια, επειδή δεν συνάντησαν εκεί κανέναν από τους φυσικούς εχθρούς τους (αρπακτικά πουλιά, παράσιτα, αλεπούδες) και παράλληλα βρήκαν άφθονη τροφή. Έτσι άρχισαν γρήγορα να εξαφανίζουν όλα τα θαμνώδη φυτά που συναντούσαν στο δρόμο τους. Για να ισορροπήσει την κατάσταση ο άνθρωπος σκέφτηκε να φέρει στο νησί αλεπούδες (Vulpes vulpes) που δεν υπήρχαν πριν και που είναι φυσικοί εχθροί του αγριοκούνελου. Πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρει να μειώσει τον πληθυσμό τους. Αυτό ήταν το δεύτερο λάθος που δείχνει πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες της φύσης και πόσο κακό γίνεται αν οι ισορροπίες αυτές διαταραχθούν. Οι αλεπούδες σαν προσαρμοστικά ζώα που είναι, προτίμησαν αντί να κυνηγούν τα γρήγορα κουνέλια, να κυνηγούν τα αργοκίνητα μαρσιποφόρα της οικογένειας Wombat (Family Phascolomidae), καθώς και αρκετά άλλα είδη (όπως μη πετούμενα πουλιά), τα οποία δεν ήταν προσαρμοσμένα στην παρουσία του εχθρού-αλεπού και δεν ήξεραν τι έπρεπε να κάνουν για να προστατευτούν. Έτσι η καταστροφή των κρίκων της τροφικής αλυσίδας στην Αυστραλία έγινε ακόμη μεγαλύτερη.
Ιστορία δεύτερη
Στις ακτές του Περού ζούσαν πολλά, πάρα πολλά ψάρια και οι ψαράδες έκαναν χρυσές δουλειές πιάνοντας κάθε χρόνο χιλιάδες τόνους, κυρίως ρέγγες για τις οποίες το Περού ήταν ονομαστό. Η περιοχή αυτή ήταν επίσης κατοικία ενός είδους Κορμοράνου. Αυτό το πουλί, τρέφεται με ψάρια και ειδικά στην περιοχή του Περού με ρέγγες. Οι άνθρωποι του Περού λοιπόν σκέφτηκαν πως αν εξοντώσουν τους Κορμοράνους, δεν θα τρώγονται οι ρέγγες από τα πουλιά και πως έτσι ο πληθυσμός τους θα αυξηθεί και μαζί με αυτόν και τα κέρδη των ψαράδων. Έτσι άρχισε η σφαγή των πουλιών. Χιλιάδες πουλιά θανατώθηκαν στα γύρω νησιά που αποτελούσαν τόπους αναπαραγωγής τους. Τα νησάκια πάνω στα οποία οι Κορμοράνοι ζούσαν, ερωτευόντουσαν και γεννούσαν τα αυγά τους, έγιναν τόποι φρικτής θανάτωσής τους. Το είδος σχεδόν εξαφανίστηκε. Το περίεργο όμως ήταν ότι μαζί με τους Κορμοράνους εξαφανίστηκε και η Περουβιανή ρέγγα. Οι ψαράδες κόντευαν να τρελαθούν μέχρι που οι ειδικοί επιστήμονες έδωσαν την εξήγηση. Οι Κορμοράνοι δεν ήταν μόνο κυνηγοί της ρέγγας. Κάθε μέρα παρήγαγαν τόνους περιττωμάτων που αποτελούσαν την θρεπτική βάση του πλαγκτόν από το οποίο τρέφονταν οι ρέγγες. Όταν εξαφανίστηκαν οι Κορμοράνοι χάθηκε και το πλαγκτόν και οι ρέγγες έχασαν την θρεπτική τους τροφή που τους εξασφάλιζε υψηλή παραγωγικότητα και είτε σταμάτησαν να πολλαπλασιάζονται όπως πρώτα, είτε άρχισαν να μεταναστεύουν σε άλλους τόπους για να βρουν τροφή. Έτσι η φύση έδειξε πως εκδικείται αυτούς που ανεξέλεγκτα προσπαθούν να την παραβιάσουν.
Όσον αφορά τη φώκια τώρα: Παρά τον ολοένα και μικρότερο αριθμό από φώκιες που ζούνε σήμερα στη Μεσόγειο, οι ψαράδες παραπονιούνται ότι οι ζημιές που προκαλούνται στα δίχτυα τους από αυτές είναι περισσότερες από παλιά. Έτσι καταδίκασαν τη φώκια στην εσχάτη των ποινών, το θάνατο.
Η φώκια Μοναχός υποφέρει λοιπόν κυρίως από τον άνθρωπο. Τους περισσότερους θανάτους της Μεσογειακής φώκιας σήμερα τους προξενούν οι ψαράδες επειδή όπως είπαμε τις θεωρούν υπεύθυνες για την καταστροφή των διχτυών τους. Βέβαια ζημιές στα δίχτυα προκαλούν και τα δελφίνια. Όμως επειδή είναι πιο εύκολο να σκοτώσει κανείς μια φώκια παρά ένα δελφίνι, είναι οι φώκιες αυτές που τελικά πληρώνουν την οργή των ψαράδων. Και μια και μιλάμε για οργή, καλό θα ήταν να σκεφτούμε ότι η φώκια έχει πιο πολλούς λόγους να είναι οργισμένη, αφού τα δίχτυα των ψαράδων είναι αυτά που όχι μόνο της στερούν την τροφή της, αλλά πολλές φορές της στερούν και την ίδια της τη ζωή, αν απρόσεκτα μπλεχτεί σε αυτά. Βλέπετε η ελάττωση των πληθυσμών των ψαριών προκαλεί δυσκολίες στη φώκια που χρειάζεται μια ορισμένη ποσότητα ψαριών για να χορτάσει. Και καθώς δεν έχει την δυνατότητα να πηγαίνει στο σουπερμάρκετ για να ψωνίσει, αναγκάζεται να αυξάνει την διάρκεια και την έκταση του ταξιδιού που κάνει για να βρει τροφή και κατά συνέπεια αυξάνει και την πιθανότητα να συναντήσει μπροστά της ένα δίχτυ με πολλά πιασμένα ψάρια που εύκολα μπορεί να φάει.
Η σημερινή σπανιότητα των ψαριών οδηγεί τους ψαράδες στο να χρησιμοποιούν περισσότερα χιλιόμετρα δίχτυα για να πιάσουν την ίδια ποσότητα ψαριών που έπιαναν και παλιότερα. Όταν λοιπόν αυτό το τόσο μεγάλο δίχτυ, το συναντήσουν πεινασμένα δελφίνια ή φώκιες προσπαθούν να φάνε όσο πιο πολλά από τα πιασμένα ψάρια και είτε καταστρέφουν το δίχτυ, είτε μπλέκονται σε αυτό και πνίγονται.
Ο θάνατος της φώκιας από φυσιολογικά αίτια, όπως τα γηρατειά και οι αρρώστιες, είναι σπάνιος σε σχέση με τους θανάτους που προκαλούνται από τον άνθρωπο.
Οι φώκιες θανατώνονται κυρίως με καραμπίνες. Πολλοί ψαράδες παίρνουν μαζί τους, παράνομα, όπλα με σκοπό να σκοτώσουν τις φώκιες και τα δελφίνια που θα βρεθούν μπροστά τους. Ο τρόπος αυτός θανάτωσης της φώκιας, θα μπορούσε να περιοριστεί αν οι Λιμενικές Αρχές έκαναν σωστά τη δουλειά τους και πραγματοποιούσαν συχνούς ελέγχους στα αλιευτικά σκάφη για να ανακαλύψουν κρυμμένα όπλα ή δυναμίτη που αποτελεί μια άλλη τρομερή μέθοδο θανάτωσης όχι μόνο για τη φώκια αλλά για ο,τιδήποτε βρεθεί στη γύρω περιοχή.
Άλλες αιτίες που χάνονται οι φώκιες είναι οι ερασιτέχνες ψαράδες, που μπορεί να τη σκοτώσουν από φόβο ή από άγνοια, και η θνησιμότητα που παρουσιάζεται στα φωκάκια. Αυτό συμβαίνει όταν γεννιούνται σε ακατάλληλες σπηλιές που δεν τους παρέχουν την απαιτούμενη προστασία ή όταν ξεμακραίνουν από την προστασία της μητέρας τους και αγνοώντας τους κινδύνους της θάλασσας πνίγονται.
Η Μεσογειακή φώκια είναι ένα πανέξυπνο ζώο με νοημοσύνη ανάλογη με αυτή των σκύλων. Έτσι μαθαίνουν εύκολα τα μέρη που συνηθίζουν οι ψαράδες να απλώνουν τα δίχτυα τους και διακινδυνεύουν να τα επισκέπτονται, προκειμένου να βρουν κάποια ποσότητα ψαριών από αυτήν που χρειάζονται για να ζήσουν.
Η κατοικία της φώκιας Μοναχού επηρεάζεται κυρίως από την ανάπτυξη του τουρισμού. Εκατό εκατομμύρια τουρίστες φτάνουν κάθε χρόνο από κάθε σημείο της γης για να κάνουν τις διακοπές τους στις ακτές της Μεσογείου. Όσες παράκτιες περιοχές δεν έχουν ακόμη οικοδομηθεί, οικοδομούνται τώρα για να δεχτούν ακόμα μεγαλύτερο αριθμό τουριστών. Τουριστικά κτίρια χτίζονται, τις περισσότερες φορές χωρίς σχέδιο και χωρίς περιβαλλοντικές μελέτες και συχνά κοντά σε σπηλιές που ζουν οι φώκιες οπότε τα ζώα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την περιοχή. Επίσης η παρουσία σκαφών αναψυχής γίνεται πολύ αισθητή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες εκτοπίζοντας έτσι τις φώκιες πολύ μακριά από τις αγαπημένες τους περιοχές. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η καθιέρωση περιηγήσεων με καΐκια μέσα σε θαλάσσιες σπηλιές, πράξη παράνομη αφού γίνεται παραβίαση του βιοτόπου προστατευόμενου είδους, αναγκάζει τη φώκια να εγκαταλείψει τον τόπο κατοικίας της, που είναι και ο τόπος μέσα στον οποίο γεννά τα μωρά της. Τέτοια ταξίδια θα πρέπει να οργανώνονται μόνο μετά από ειδική άδεια και μόνο σε σπηλιές για τις οποίες υπάρχουν περιβαλλοντικές μελέτες που να βεβαιώνουν ότι είναι ακατάλληλες για τη Μεσογειακή φώκια.
Επίσης ο θόρυβος που κάνουν τα ταχύπλοα και τα καΐκια στην περιοχή που ζουν φώκιες παρεμποδίζει την επικοινωνία τους μέσα στο νερό, διαταράσσοντας έτσι το βιότοπό τους.
Και να σκεφτεί κανείς ότι σήμερα το 90% των τουριστών προέρχονται από τον πλούσιο Βορρά και μόνο το 10% από τον υποανάπτυκτο Νότο. Τι θα συμβεί όταν ο υπόλοιπος Νότος ξυπνήσει και διεκδικήσει και αυτός το μερίδιό του στις διακοπές; Θα μπορέσει η Μεσόγειος και τα είδη που ζουν σε αυτή να αντέξει έναν τουλάχιστον διπλασιασμό στον ήδη μεγάλο αριθμό των 100 εκατομμυρίων τουριστών το χρόνο;