ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
ΑΘΗΝΟΔΩΡΟΣ (3ος αι. μ.Χ.)
Νομομαθής από τον Πόντο. Ήταν αδερφός του Γρηγορίου, επισκόπου Νεοκαισάρειας, και μαθητής του Ωριγένη.
ΑΘΩΝΙΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ (925-1001)
Άγιος της εκκλησίας, ιδρυτής της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος. Είναι ο εισηγητής της κοινοβιακής οργάνωσης στο Αγ. Όρος. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 5 Ιουλίου.
ΑΚΟΓΛΟΥΣ ΞΕΝΟΦΩΝ (1895-1961)
Λαογράφος, λογοτέχνης και ιστορικός. Γεννήθηκε στην Αμισό. Ήταν έφεδρος υπολοχαγός στο τάγμα εθελοντών του Πόντου. Πολέμησε στο μικρασιατικό μέτωπο. Έγραψε πολλά έργα.
Μυθικές φιλοπόλεμες γυναίκες, οι οποίες πολεμούσαν κυρίως έφιππες. Πρωτεύουσά τους ήταν η Θεμίσκυρα (Τσαρσαμπάς). Διοικούνταν από μια βασίλισσα (άλλαζε κάθε 2 μήνες). Κατά τη μυθολογία, πολέμησαν με τον Ηρακλή, το Θησέα και τον Αχιλλέα. Ορισμένοι ερευνητές τις θεωρούν δημιουργήματα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων. Άλλοι λένε πως έδρασαν γύρω στα 1300-1200 π.Χ.
ΑΜΙΡΟΥΤΣΗΣ
Είναι όνομα οικογένειας, που καταγόταν από την περιοχή Τραπεζούντας. Ήταν ονομαστοί, για τον πλούτο και τη σοφία τους. Ο σπουδαιότερος ήταν ο Γεώργιος Αμιρούτσης, λόγιος και πολιτικός της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Έζησε κατά το 15ο αι. μ.Χ. Ο Μωάμεθ Β΄ θαύμαζε τη μόρφωσή του. Μετέφρασε τη Γεωγραφία του Πτολεμαίου.
ΑΝΘΙΜΟΣ (7ος αι.)
Υπήρξε επίσκοπος Τραπεζούντας και πατριάρχης Κωνσταντινούπολης.
ΑΝΝΑ Η ΚΟΜΝΗΝΗ (1360-1397)
Αυτοκράτειρα της Τραπεζούντας και κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Β΄ Μεγάλου Κομνηνού. Δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια εξέγερσης, μέσα στο παλάτι της.
Μάρτυρας χριστιανικής εκκλησίας. Μαρτύρησε επί αυτοκράτορα Μαξιμίνου (235-238 μ.Χ.). Καταγόταν από τη Μερζιφούντα του Πόντου. Γιορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου. Θεωρείται προστάτιδα του πυροβολικού.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΕΓΑΣ (330-397 μ.Χ.)
Ένας από τους τρεις ιεράρχες της ορθόδοξης εκκλησίας. Γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου και υπήρξε επίσκοπος της Καισάρειας. Μόνασε σε μοναστήρι του Πόντου. Διακρίθηκε για τους αγώνες του εναντίον του αρειανισμού και τη φιλανθρωπική του δράση. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 1 Ιανουαρίου.
ΒΑΤΤΩΝ (3ος αι. π.Χ.)
Ιστοριογράφος από τη Σινώπη. Δε διασώθηκαν τα έργα του. Το επάγγελμά του ήταν ρήτορας.
ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ (1403-1472)
Μεγάλος Έλληνας λόγιος από την Τραπεζούντα. Υπήρξε μητροπολίτης Νικαίας (1436) και καρδινάλιος (1439). Ήταν Λατίνος πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης (1436). Υποστήριξε την ένωση των δύο εκκλησιών. Είχε την πλουσιώτερη προσωπική βιβλιοθήκη στη δύση. Μετέφρασε έργα Ελλήνων συγγραφέων (Θεόφραστο, Ξενοφώντα, Αριστοτέλη). Διάδοσε το ελληνικό πνεύμα κατά την Αναγέννηση.
ΒΡΥΣΩΝ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΗΣ (400 – 300; π.Χ.)
Μαθηματικός και φιλόσοφος. Καταγόταν από την Ηράκλεια του Πόντου. Ήταν πατέρας του ιστορικού Ηρόδωρου. Υπήρξε μαθητής του Πυθαγόρα, του Σωκράτη και του Ευκλείδη του Μεγαρικού. Θεωρείται ο θεμελιωτής της εριστικής διαλεκτικής. Συνέλαβε το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου.
Μεγάλη βυζαντινή οικογένεια κατά την εποχή της δυναστείας των Κομνηνών. Καταγόταν από τη Χαλδία. Τα μέλη της διακρίθηκαν σαν στρατηγοί, λόγιοι και συγγραφείς. Με την ανταρσία τους δημιούργησαν ποντιακό κράτος τον 11ο αι. Ο σπουδαιότερος ήταν ο Θεοδώρος Γαβράς, άγιος, μεγαλομάρτυρας, δούκας και στρατηγός του βυζαντίου. Έζησε τον 11ο αι. Νίκησε τους Σελτσούκους Τούρκους, αλλά στο τέλος αιχμαλωτίστηκε και μαρτύρησε το 1098. Γιορτάζεται 2 Οκτωβρίου.
ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ ΑΝΑΝΙΑΣ (1867-1956)
Οφθαλμολόγος και μικροβιολόγος. Γεννήθηκε στην Πάφρα. Υπήρξε γιατρός των σουλτάνων. Ανακάλυψε το «διαστολέα της κόρης» και συνέγραψε τη μικροβιολογία των οφθαλμών κ.ά.
ΓΡΗΓΟΡΑΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ (1295-1360)
Από τους πιο γνωστούς σοφούς του μεσαιωνικού ελληνισμού. Γεννήθηκε στην Ηράκλεια του Πόντου (ή Ποντοηκράκλεια).
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ (213-270)
Άγιος της εκκλησίας μας. Γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου. Πρώτος επίσκοπος Νεοκαισάρειας (240). Είχε μεγάλη ιεραποστολική δράση. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 17 Νοεμβρίου.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΝΥΣΣΗΣ (331-394)
Άγιος της εκκλησίας μας. Γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου. Είναι ο νεότερος αδερφός του Μ. Βασιλείου. Επίσκοπος Νύσσης της Καππαδοκίας και σπουδαίος εκκλησιαστικός συγγραφέας.
ΓΩΓΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ (1917-1984)
Ο μεγαλύτερος λυράρης όλων των εποχών. Αποκαλείται «πατριάρχης της λύρας». Είναι γιος του λυράρη Σταύρη, από την Όλασσα της Τραπεζούντας. Το 1922 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Καλαμαριά. Πέθανε τη Μ. Παρασκευή του 1984.
ΔΑΒΙΔ Β΄ ΚΟΜΝΗΝΟΣ (15ος αι.)
Ο τελευταίος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας. Για να αποφύγει την αιματοχυσία παρέδωσε την Τραπεζούντα στο Μωάμεθ Β΄, το 1461. Φυλακίστηκε και εκτελέστηκε από τους Τούρκους.
ΔΙΟΓΕΝΗΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ (404-323 π.Χ.)
Ο πιο φημισμένος από τους κυνικούς φιλόσοφους. Γεννήθηκε στη Σινώπη. Κοιμόταν σε πιθάρι, έτρωγε λίγο, κυκλοφορούσε ξυπόλυτος και μισόγυμνος. Ήταν αγαπητός για την ετοιμότητα και ευφυία του. Πίστευε ότι η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στη φυσική ζωή. Τον θαύμαζε ο Μέγας Αλέξανδρος. Τα έργα του δε σώθηκαν. Πέθανε στην Κόρινθο.
ΔΙΟΔΩΡΟΣ Ο ΣΥΝΩΠΕΥΣ (4ος αι. π.Χ.)
Δραματουργός της μέσης αττικής κωμωδίας. Γεννήθηκε στη Σινώπη. Άκμασε τον 4ο αι. π.Χ. Σώθηκαν λίγα έργα του.
ΔΙΟΝΥΣΟΔΩΡΟΣ (2ος αι. π.Χ.)
Μαθηματικός της αρχαίας εποχής, από την Αμισό. Έγραψε «Περί σφαίρας», «Συμβολάς» και «Περί σπείρας». Είναι ο πρώτος που έλυσε το πρόβλημα της τομής σφαίρας δια επιπέδου.
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΜΕΤΑΘΕΜΕΝΟΣ (330-250 π.Χ.)
Φιλόσοφος και ποιητής. Καταγόταν από την Ηράκλεια του Πόντου.
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΣΥΝΩΠΕΥΣ (3ος αι. π.Χ.)
Κωμωδιογράφος της αρχαιότητας. Δεν σώζονται τα έργα του.
ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ (3ος αι. π.Χ.)
Ιστορικός και γεωγράφος. Σώζονται μόνο τρία αποσπάσματα από το έργο του «Ποντιακαί ιστορίαι».
Στρατηγός του βασιλιά Μιθριδάτη. Καταγόταν από τη Σινώπη.
ΔΙΦΙΛΟΣ Ο ΚΩΜΙΚΟΣ (3ος αι. π.Χ.) (340-250 π.Χ)
Κωμικός ποιητής. Γεννήθηκε στη Σινώπη. Μερικοί τον συγκρίνουν με το Μένανδρο. Έγραψε πάνω από 100 δράματα. Πέθανε στη Σμύρνη.
ΔΟΜΙΤΙΟΣ ΚΑΛΛΙΣΤΡΑΤΟΣ (2ος αι. π.Χ.)
Ιστορικός από την Ηράκλεια του Πόντου. Αιχμαλωτίστηκε από τους Ρωμαίους. Σώζονται λίγα αποσπάσματα από τα έργα του.
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΑΓΙΟΣ (3ος αι. μ.Χ.)
Άγιος και μεγαλομάρτυρας του Πόντου. Μαρτύρησε στους διωγμούς του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305). Πολιούχος της Τραπεζούντας. Γιορτάζεται στις 21 Ιανουαρίου.
ΗΓΗΣΑΙΟΣ (4ος αι. π.Χ.)
Φιλόσοφος από τη Σινώπη. Υπήρξε μαθητής του Διογένη του κυνικού.
ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ Ο ΠΟΝΤΙΚΟΣ (4ος αι. π.Χ.)
Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας από την Ηράκλεια του Πόντου. Ήταν μαθητής του Πλάτωνα, τον οποίο αντικατέστησε στη σχολή του όταν εκείνος ταξίδεψε στη Σικελία. Ήταν μαθητής και του Αριστοτέλη. Πίστευε ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της και δεχόταν την ατομική θεωρία του Δημόκριτου.
ΗΡΟΔΩΡΟΣ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΗΣ Ή ΠΟΝΤΙΚΟΣ (430-360; π.Χ.)
Ήταν μυθολόγος σύγχρονος του Σωκράτη. Δε σώθηκαν τα έργα του.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο ΤΗΡΩΝ (3ος αι.)
Άγιος και μεγαλομάρτυρας. Καταγόταν από την Αμάσεια. Υπηρέτησε στο τάγμα της ρωμαϊκής λεγεώνας. Γιορτάζεται στις 17 Φεβρουαρίου και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ (17ος αι.)
Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Υπήρξε διευθυντής του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας.
ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ Κ. ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ (1885-1961)
Γιατρός από την Αργυρούπολη. Εργάστηκε για την ανεξαρτησία του Πόντου. Το 1934 ίδρυσε την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης.
ΙΑΣΟΝΙΔΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ (1884-1959)
Πολιτικός και νομικός. Καταγόταν από την Πουλαντζάκη Κοτυώρων (Ορδούς). Φοίτησε στο ημιγυμνάσιο Κερασούντας και στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία του Πόντου. Υπήρξε υπουργός της Β. Ελλάδας (1950-51). Υπήρξε προστάτης των προσφύγων. Μαζί με τον Φ. Κτενίδη πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της Παναγίας Σουλεμά Καστανιάς.
ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΣΑΒΒΑΣ (1829-1910)
Συγγραφέας και καθηγητής. Ανακάλυψε το μεσαιωνικό έπος του Ακρίτα (το 1873) στη μονή Σουλεμά του Πόντου.
ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΣ Γ΄(Ο ΚΑΡΑΤΖΑΣ)
Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (1761-63). Ήταν μέλος της οικογένειας των Καρατζάδων του Φαναρίου, οι οποίοι κατάγονταν από την Τραπεζούντα.
ΚΑΝΔΗΛΗΣ ΗΛΙΑΣ (1753-1819)
Ο σπουδαιότερος λόγιος της Τραπεζούντας. Οι οικογένειες των Υψηλαντών και Μουρούζηδων τον έστειλαν στην Τραπεζούντα, για να ιδρύσει ελληνική σχολή. Ίδρυσε το Φροντιστήριο Τραπεζούντας.
ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ (1889-1921)
Δημοσιογράφος. Γεννήθηκε στη Ριζούντα του Πόντου. Ήταν εκδότης εφημερίδας. Καταδικάστηκε από τα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας της Αμάσειας, επειδή αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του Πόντου. Απαγχονίστηκε.
ΚΑΛΠΙΔΗΣ ΦΩΤΙΟΣ (1862-1906)
Διδάκτωρ θεολογίας και μητροπολίτης Κορυτσάς. Ήταν ο πρώτος ιεράρχης, που έπεσε θύμα υπερασπίζοντας την Ελλάδα και την Ορθοδοξία, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1903-1908). Βρήκε μαρτυρικό θάνατο.
ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ (1866-1935)
Διδάκτωρ θεολογίας, επίσκοπος, μητροπολίτης Καστοριάς (1900) και Ιωαννίνων (1923). Ήταν αγωνιστής του Μακεδονικού αγώνα. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Π. Μελά. Το 1909 έγινε μητροπολίτης Αμάσειας, όπου ίδρυσε γυμνάσιο. Το 1914 στον Πόντο οργάνωσε αντάρτικα σώματα.
ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΙΔΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ (1881-1939)
Μακεδονομάχος, γνωστός σαν «Καπετάν Λαζός».
Υπήρξαν διερμηνείς της Υψηλής Πύλης επί τουρκοκρατίας.
ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΣ (1204-1822)
Ιδρυτής της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
ΚΟΥΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ (1843-1921)
Γλωσσολόγος και λαογράφος. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα.
ΚΤΕΝΙΔΗΣ ΦΙΛΩΝ (1889-1963)
Λογοτέχνης, ποιητής και γιατρός. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία του Πόντου. Εκδότης στην «Ποντιακή Εστία». Εμπνεύστηκε την ανιστόρηση της μονής Σουμελά στο Βέρμιο.
ΚΥΜΙΝΙΤΗΣ ΣΕΒΑΣΤΟΣ (1630-1702)
Γεννήθηκε στο Χότσι της Τραπεζούντας. Ήταν από τους μεγαλύτερους Έλληνες λογίους του 17ου αι. Ιδρυτής του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας (1682). Υπήρξε διευθυντής της πατριαρχικής σχολής Κωνσταντινούπολης και της ελληνικής σχολής του Βουκουρεστίου. Μετέφρασε έργα του Αριστοτέλη και του Ισοκράτη.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (1856-1930)
Ευεργέτης και μεγαλέμπορος. Καταγόταν από την Τραπεζούντα. Ήταν γιος του ισόβιου δημάρχου Κερασούντας καπετάν Γιώργη Πασά. Ήταν πρωτεργάτης της κίνησης, για την ανεξαρτησία του Πόντου.
ΛΑΜΨΙΔΗΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ (1917-)
Κορυφαίος βυζαντινολόγος, φιλόλογος, ιστορικός. Πρόσφερε πολλά στην ιστορία του ποντιακού ελληνισμού.
ΛΟΥΚΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (14ος αι.)
Σοφός, μαθηματικός και αστρονόμος. Υπήρξε μεγάλος Τραπεζούντιος αξιωματούχος και λόγιος των Μεγάλων Κομνηνών. Δίδαξε στην Ακαδημία της Τραπεζούντας. Πέθανε το 1340.
Κληρικός και λόγιος του 14ου αι. Θεωρούνταν ο κυριότερος μαθηματικός και αστρονόμος της εποχής του.
ΜΑΡΚΙΑΝΟΣ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΩΤΗΣ (5ος αι. μ.Χ.)
Καταγόταν από την Ποντοηράκλεια. Περιηγήθηκε σε πολλά μέρη. Γνωρίζουμε 4 από τα έργα του Γεωγράφου αυτού.
Πόντιος οπλαρχηγός και αγωνιστής της επανάστασης 1821. Πήγε με 120 συμπολεμιστές στην Κρήτη και πολέμησε τους Τούρκους. Συνεργάστηκε με Κρητικούς καπεταναίους. Δολοφονήθηκε το Μάιο 1822.
Ιστορικός από την Ηράκλεια του Πόντου. Έγραψε σε 16 βιβλία την ιστορία της πατρίδας του.
ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ ΣΤ΄Ο ΕΥΠΑΤΩΡ (132-63 π.Χ.)
Ο σπουδαιότερος από τους 6 βασιλιάδες του Πόντου. Έγινε βασιλιάς 13 χρονών. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα. Πήρε ελληνική μόρφωση. Προσπάθησε να δημιουργήσει εξελληνισμένο ποντιακό κράτος. Ήταν ο μεγαλύτερος αντίπαλος των Ρωμαίων. Έκανε 3 πολέμους κατά των Ρωμαίων. Μετά την ήττα του από τον Πομπήιο (66 π.Χ), και για να αποφύγει τον εξευτελισμό, διέταξε έναν υπηρέτη του να τον σκοτώσει.
ΜΟΥΡΟΥΖΗΔΕΣ
Όνομα σπουδαίας φαναριώτικης οικογένειας, ποντιακής καταγωγής. Καταγόνταν από την Τραπεζούντα. Είχαν ενεργό δράση σε διάφορους αγώνες (18ο και 19ο αι.) Υπήρξαν ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, μεγάλοι διερμηνείς της Υψηλής Πύλης κ.ά.
ΝΙΚΟΣΤΡΑΤΟΣ (3ος αι. μ.Χ.)
Ήταν σοφιστής, που καταγόταν από την Τραπεζούντα.
ΝΙΚΩΝ Ο ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ (920;-998)
Καταγόταν από τον Πόντο. Μεγάλος μοναχός και ιεραπόστολος του χριστιανισμού. Ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς τον προσκάλεσε, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες (961), να τονώσει το χριστιανικό συναίσθημα. Ήταν πολιούχος Σπάρτης, όπου εκεί ίδρυσε ναό. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Νοεμβρίου.
ΞΙΦΛΙΝΟΣ Ή ΙΩΑΝΝΗΣ (ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ) (1010-1075)
Μεγάλος Τραπεζούντιος λόγιος, φιλόσοφος και νομομαθής. Από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του 11ου αι. Ήταν πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Υπήρξε μαθητής και φίλος του δασκάλου Μιχαήλ Ψελλού.
ΞΙΦΛΙΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ)
Ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης στα μέσα του 12ου αι.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (1858-1938)
Μεγάλος γλωσσολόγος και λαογράφος, ιδιαίτερα, του ποντιακού ελληνισμού. Καταγόταν από την Αργυρούπολη. Εργάστηκε στη σύνταξη του ιστορικού λεξικού της νέας ελληνικής γλώσσας (1914-26). Από το 1931 ήταν διευθυντής του μεσαιωνικού αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών. Ήταν καθηγητής της Μεγάλης Σχολής του Γένους.
ΠΑΝΑΡΕΤΟΣ ΜΙΧΑΗΛ (1320-1390)
Κορυφαίος βυζαντινός χρονογράφος και αξιωματούχος της εποχής των Μεγάλων Κομνηνών Τραπεζούντας. Καταγόταν από την Τραπεζούντα.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΘΙΜΟΣ (1878-1962)
Σπουδαίος λόγιος και κληρικός του Πόντου. Γεννήθηκε στο χωριό Καράκαγια της Αργυρούπολης. Υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής ποντιακών μελετών και διευθυντής του περιοδικού «Αρχείο Πόντου». Ήταν συντάκτης του ιστορικού λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1932 ανέλαβε τη διεύθυνση του ιστορικού λεξικού. Υπήρξε και διευθυντής στο ιεροδιδασκαλείο Πόντου, στην Κερασούντα.
ΠΑΣΑΛΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (1885-1968)
Σπουδαίος πολιτικός, γιατρός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στον Καύκασο από Σανταίους γονείς. Υπήρξε υπουργός των εξωτερικών της Γεωργίας. Το 1923 έγινε βουλευτής στην Ελλάδα (Θεσσαλονίκη).
ΠΑΥΛΙΔΗΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ (1908-1986)
Αντιστράτηγος του ελληνικού στρατού. Γεννήθηκε στη Οδησσό της Ρωσίας.
ΡΙΖΟΣ
Όνομα φαναριώτικης οικογένειας, ποντιακής καταγωγής. Οι Ρίζοι έφυγαν από την Τραπεζούντα μετά το 1700 μ.Χ.
ΣΚΡΙΒΑΣ ΛΑΖΑΡΟΣ
Μεγάλος λόγιος του 18ου αι., ποντιακής καταγωγής. Καταγόταν από τη Χαλδία. Υπήρξε γραμματέας του Ιωάννη Μαυροκορδάτου. Το 1720 έγινε διευθυντής του σχολαρχείου της Ακαδημίας του Βουκουρεστίου. Υπήρξε συγγραφέας και μεταφραστής. Πέθανε το 1751.
ΣΤΡΑΒΩΝΑΣ (65 π.Χ. – 21 μ.Χ.)
Ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαίας εποχής. Καταγόταν από την Αμάσεια. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη. Σώθηκε το έργο του «Γεωγραφικά» (17 βιβλία). Θεωρούσε τη γη σφαιρική.
ΣΥΜΒΟΥΛΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Γιατρός και σπουδαίος λόγιος. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 1825. Στρατηγός του ρωσικού στρατού.
ΣΥΜΕΩΝ Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ
Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Υπήρξε πατριάρχης Κωνσταντινούπολης.
ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ (17ος αι.)
Καταγόταν από την Τραπεζούντα. Απαγχονίστηκε από τους Τούρκους (1653). Η μνήμη του γιορτάζεται στις 14 Αυγούστου.
ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1395-1474)
Μεγάλος λόγιος και ανθρωπιστής του 15ου αι. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, από Τραπεζούντιους γονείς.
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ
Λόγιος και συγγραφέας από την Τραπεζούντα. Υπήρξε σχολάρχης του Φροντιστηρίου. Διευθυντής του Φροντιστηρίου (1858-62). Είναι ο πρώτος που έγραψε για τον Πόντο, μετά το 1461.
ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (925-976 μ.Χ.)
Γεννήθηκε στα Τσίμισκα ή Κίμισκα του Πόντου. Η μητέρα του ήταν αδερφή του Νικηφόρου Φωκά. Ήταν αυτοκράτορας του βυζαντινού κράτους (7 χρόνια).
ΤΥΡΑΝΝΙΩΝ Ο ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ (1ος αι. π.Χ.)
Αρχαίος Έλληνας λόγιος και γραμματικός, από την Αμισό Πόντου. Η βιβλιοθήκη του είχε, λένε, 300.000 τόμους. Θεωρείται επινοητής της γραμματικής θεωρίας. Ο μαθητής του Τυραννίων ο νεότερος (Διοκλής) ήταν δάσκαλος του γεωγράφου Στράβωνα.
ΤΥΧΙΚΟΣ Ο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ (560-640 μ.Χ.)
Μεγάλος λόγιος και επιστήμονας του 6ου-7ου αι., ποντιακής καταγωγής. Διεύθυνε την ονομαστή σχολή μαθηματικών και αστρονομίας στην Τραπεζούντα. Γνώριζε την αρμενική γλώσσα.
ΥΨΗΛΑΝΤΗΔΕΣ
Ήταν Φαναριώτες ποντιακής καταγωγής. Στα μέσα του 18ου αι. είχαν τον τίτλο πρίγκηπα. Κατάγονταν από το Υψήλ του Όφη Πόντου. Συνέδεαν το όνομά τους με τους βυζαντινούς Ξιφλίνους. Υπήρξαν ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας και μεγάλοι διερμηνείς της Υψηλής Πύλης.
ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (1792-1828)
Ξεκίνησε την επανάσταση του 1821 από τη Μολδοβλαχία. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Συμμετείχε στους ναπολεόντιους πολέμους. Έγινε υπασπιστής του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ και διοικητής του ιππικού της αυτοκρατορικής φρουράς. Μετά την ήττα του «Ιερού Λόχου» στο Δραγατσάνι (7/6/1891), προδόθηκε από τους Ρουμάνους και από μερικούς συμπατριώτες του. Οι Αυστριακοί τον φυλάκισαν. Δυο μήνες μετά την αποφυλάκισή του πέθανε στη Βιέννη.
ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (1793-1832)
Ήταν η ηθικότερη και η γενναιότερη μορφή της Επανάστασης του 1821. Τελείωσε την Επανάσταση με τη νίκη του στην Πέτρα της Βοιωτίας. Ήταν στρατηγός. Στο ρωσικό στρατό υπήρξε λοχαγός. Ήταν συνεργάτης του μεγαλύτερου αδερφού του.
ΦΑΡΝΑΚΗΣ Β΄(63-47 π.Χ.)
Ήταν γιος του Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Ευπάτορα. Δημιούργησε ανταρσία του στρατού εναντίον του πατέρα του, τον οποίο, τελικά, θανάτωσε. Νικήθηκε από τον Καίσαρα στα Ζήλα (47 π.Χ.). Δολοφονήθηκε από τον αδερφό της γυναίκας του, τον Άσανδρο.
ΦΩΤΙΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1872-1909)
Υπήρξε ο μεγαλύτερος συγγραφέας των Ποντίων. Γεννήθηκε στην Κρώμνη. Τραυματίστηκε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στο Σαραντάπορο. Ασχολήθηκε με το δοκίμιο, το μυθιστόρημα και το θέατρο.
ΧΑΜΑΙΛΕΩΝ Ο ΠΟΝΤΙΚΟΣ (350-281 π.Χ.)
Περιπατιτικός φιλόσοφος και συγγραφέας. Καταγόταν από την Ηράκλεια του Πόντου.
ΧΑΤΖΗΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΑΝΤΩΝΗΣ (ΑΝΤΩΝ ΠΑΣΑΣ)
Γενικός αρχηγός του αντάρτικου στο Δ. Πόντο (1888-1918). Γεννήθηκε σε χωριό της Πάφρας. Η γυναίκα του Πελαγία αγωνίστηκε, επίσης, ηρωϊκά.
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ (ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ) (1934- )
Ο μεγαλύτερος Πόντιος τραγουδιστής. Γεννήθηκε στην Οινόη της Κοζάνης. Συνεργάστηκε με τον κορυφαίο λυράρη Γώγο Πετρίδη.
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ (ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ) (1881-1949)
Κορυφαίος εκκλησιαστικός λόγιος και ακαδημαϊκός. Υπήρξε ο τελευταίος μητροπολίτης Τραπεζούντας (1913-1923). Ήταν αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (1938-1941). Γεννήθηκε στην Κομοτηνή της Θράκης.
ΨΑΘΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (1907-1979)
Κορυφαίος ευθυμογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα. Έγραψε, επίσης, το χρονικό «Γη του Πόντου».