25-10-2006
Παγγαίο
Οι οικισμοί του Παγγαίου αποτελούν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική ενότητα. Πολλοί απ? αυτούς έχουν δεχτεί στο δεύτερο μισό του 19ου αι. μέχρι το 1920 πολλαπλές επιδράσεις ως προς την πολεοδομική δομή και τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, λόγω των ιστορικών συνθηκών και των εναλλασσόμενων κατακτητών. Η εγκατάσταση το 1922 των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής στο νοτιοανατολικό Παγγαίο συνέβαλε στην διαφοροποίηση του παραδοσιακού αγροτικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των οικισμών, επειδή οι νέοι κάτοικοι είχαν διαφορετικά, αστικά μορφολογικά και κοινωνικά πρότυπα.
Τα κτίσματα των οικισμών είναι διάσπαρτα και κάθε σπίτι με τα προσκτίσματά του μέσα στον ψηλό μαντρότοιχό του αποτελεί κλειστή μονάδα. Βασικός αρχιτεκτονικός τύπος είναι αυτός του μακεδονίτικου σπιτιού από πέτρα χωρίς επίχρισμα, με τα χειμερινά διαμερίσματα στο ισόγειο ή το μεσοπάτωμα και τα θερινά στον όροφο. Η αρχιτεκτονική είναι συχνά φρουριακή και υπάρχουν χαγιάτια, σαχνισιά (=κλειστοί εξώστες), ορθογωνικά ανοίγματα ή τοξωτά στα σπίτια των ευπόρων και χρωματισμένες ταινίες επιχρίσματος γύρω από τα παράθυρα.. Η επικάλυψη γίνεται από σχιστολιθικές πλάκες ή κεραμίδια χωρίς ταβάνι.
Διακεκριμμένοι αρχιτεκτονικοί τύποι είναι:
-Το αγροτικό σπίτι:
Ανοικτό ή καπνόσπιτο, πλατυμέτωπο με χαγιάτι και δύο δωμάτια (χειμωνιάτικο και θερινό) ή περισσότερα, ανάλογα με τις στεγαζόμενες οικογένειες.
Το κλειστό αγροτικό σπίτι, ορθογωνικό, πέτρινο, με βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και κατοικία στον όροφο. Το τζάκι σε προεξοχή αποτελεί μορφολογικό στοιχείο και δείχνει την τέχνη του μάστορα.
- Το αρχοντικό, μεγαλύτερο και διακοσμημένο, σπίτι της εύπορης ελληνικής τάξης και των τούρκων μπέηδων:
Το ελληνικό αρχοντικό με εξωτερική ζωγραφική ή σκαλιστή σε ξύλο διακόσμηση (Ελευθερούπολη, Παλιοχώρι, Μεσορόπη, Ποδοχώρι και Μουσθένη).
Το τούρκικο αρχοντικό με πολλά δωμάτια και κιόσκι (ιδιαίτερο περίοπτο δωμάτιο υποδοχής), με ξύλινες σκαλιστές πόρτες και ερμάρια.
- Το προσφυγικό σπίτι:
Διώροφο ή ημιδιώροφο, με μεγάλη σάλα στη μέση που καταλήγει σε εξώστη, συμμετρικά δωμάτια με μεγάλα παράθυρα, πέτρινο στο ισόγειο και τούβλινο στον όροφο, με ξύλινη στέγη με γαλλικού τύπου κεραμίδια και συχνά με νεοκλασσικά διακοσμητικά στοιχεία.
Χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί στο Παγγαίο είναι τα Δωμάτια, τα Κηπιά, το Μελισσοκομείο, η Μεσορόπη, η Μουσθένη, το Ποδοχώρι.
Πηγή: Γ. Μήτσου, ?Παγγαίο?, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. 8, σ.σ. 113-144.
|