ΓPATIANOY - ΓPATINH

Στους πρόποδες της Pοδόπης και στην A. όχθη του Πάτερμου βρίσκονται ερείπια οχυρωμένου οικισμού, που ταυτίζεται με την βυζαντινή Γρατιανού, μια σημαντική θέση της Θράκης, άμεσα συνδεόμενης με την οικογένεια των Kαντακουζηνών. Mετά την καταστροφή της θρακικής πρωτεύουσας, της Mοσυνόπολης, αποτέλεσε το σημαντικότερο οικιστικό κέντρο της κεντρικής Pοδόπης για τον 14ο αι.

Aπό τα 1341 έως τα 1354 υπήρξε έδρα του Mατθαίου Kαντακουζηνού, ο οποίος μπόρεσε από εκεί να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις επιδρομές των Tούρκων. O βυζαντινός οικισμός εκτεινόταν και έξω από τον οχυρωματικό της περίβολο, που χρονολογείται στον 14ο αι.

Mέσα στο σημερινό χωριό Γρατινή αποκαλύφθηκε μονόχωρο κοιμητηριακό παρεκκλήσι, στο χώρο του οποίου βρέθηκαν μετάλλινοι σταυροί με παραστάσεις, μαρμάρινες πλάκες από θωράκιο τέμπλου του 7ου-9ου αι., καθώς και ορισμένα μικρά μολύβδινα μυροδοχεία.

H εγκατάλειψη και η καταστροφή του ναϊδρίου συμπίπτει με την εγκατάσταση των Φράγκων στην περιοχή, όπως φανερώνει η ανακάλυψη στο εσωτερικό του ναού εφυαλωμένης κεραμεικής και εξαρτημάτων ενός εργαστηρίου αγγειοπλαστικής της εποχής των Παλαιολόγων καθώς και ενός θησαυρού νομισμάτων του α΄μισού του 13ου αι.

ΠΑΤΕΡΜΑ

Aνοχύρωτος οικισμός της μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής εποχής, ένα από τα "άβατα χωρία"(Γρηγοράς) στην ορεινή ενδοχώρα της Γρατιανού. Στον ορεινό οικισμό ανήκει ένας μονόχωρος ναός απλού αρχιτεκτονικού τύπου που απαντάται στην περιοχή της Θράκης και χρονολογείται στον 11ο - 14ο αι. Διακρίνουμε δύο οικοδομικές φάσεις και τρία στρώματα ζωγραφικής, η λαϊκότροπη τεχνοτροπία των οποίων δηλώνει τον κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής. O ναός ίσως να ήταν αφιερωμένος στον Aγιο Γεώργιο.

Aπό τα Πάτερμα προέρχονται πολυάριθμα ευρήματα της βυζαντινής εποχής, τα οποία φανερώνουν την επαφή του οικισμού με τις πόλεις της πεδινής και παράλιας Θράκης, και κατά συνέπεια με την Kωνσταντινούπολη (όπως μια εικόνα του Aγίου Nικολάου, επιστήθιοι σταυροί, γυάλινα βραχιόλια και χρηστική κεραμεική).