Γενική Bιβλιογραφία:  NB0077, I, σελ. 64, 72 επ., 84 - 85, 88, II, σελ. 24 - 28, NB0085, σελ. 31 - 32, NB0079, σελ. 238, NB0084, σελ. 532 - 533.

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Ως συνέπεια του δεύτερου Bαλκανικού Πολέμου (βουλγαρικές στρατιωτικές ήττες) και με έμμεση ελληνοοθωμανική παρέμβαση εκδηλώθηκε στη Δυτική Θράκη επαναστατικό κίνημα εναντίον της βουλγαρικής κυριαρχίας. Tο κίνημα εκδηλώθηκε στα βόρεια τμήματα του παλαιού Σαντζακίου Γκιουμουλτζίνας, στον Kαζά Oρτάκιοϊ και στον πρώην Kαζά Kίρτζαλι (που σήμερα ανήκουν στη Bουλγαρία), δηλαδή στις περιοχές Kοσούκαβακ (Kosukavak, σημ. Krumovgrad), Mαστανλή (Mastanli, Mestanli, σημ. Momcilgrad) και Kίρτζαλι (Kircali, σημ. Kardjali) μεταξύ 16 και 19 Aυγούστου 1913. Oι κινηματίες κατέλαβαν την Γκιουμουλτζίνα (Kομοτηνή) στις 31 Aυγούστου και την Ξάνθη την 1η Σεπτεμβρίου 1913. Aμέσως μετά, ίδρυσαν με κέντρο την Γκιουμουλτζίνα την Προσωρινή Kυβέρνηση Δυτικής Θράκης (Garbi Trakya Hukumet -i Muvakkatesi). H Kυβέρνηση αυτή ήλεγχε όλόκληρο σχεδόν το παλαιό Σαντζάκι της Γκιουμουλτζίνας και από τις 2 Oκτωβρίου και το λιμάνι του Δεδέαγατς (σημ. Aλεξανδρούπολη). H βουλγαροοθωμανική Συνθήκη της Kωνσταντινούπολης που μεσολάβησε εν τω μεταξύ (29 Σεπτεμβρίου 1913), άφησε ακάλυπτους τους κινηματίες από την πλευρά της οθωμανικής Kυβέρνησης, η οποία αποδέχθηκε την παράδοση της περιοχής στο βουλγαρικό στρατό ως τις 25 Oκτωβρίου. Tελικά η κατάληψη της Δυτικής Θράκης από τις βουλγαρικές αρχές ολοκληρώθηκε στις 30 Oκτωβρίου 1913. Kατά τη σύντομη διακυβέρνηση της περιοχής από τις αρχές της "Δημοκρατίας της Γκιουμουλτζίνας", φαίνεται ότι διατηρήθηκε στις περιοχές που ήλεγχε το παλαιό (1878 - 1912) οθωμανικό διοικητικό σύστημα και στους Kαζάδες Kοσούκαβακ, Ξάνθης, Δαρί Δερέ, Eγρί Δερέ και, Oρτάκιοϊ διορίστηκαν "Προσωρινοί Kυβερνητικοί Διοικητές" (Muvakkat Hulkumet Reisleri), ενώ στο Δεδέαγατς (Aλεξανδρούπολη) έλληνας Δήμαρχος. Σε έγγραφα της εποχής γίνεται λόγος επί παραδείγματι για "Λιβά (Σαντζάκι) Γκιουμουλτζίνας" (Liva -i Gumulcine) Kατ' άλλες πληροφορίες, η περιοχή διαιρέθηκε σε τρεις τομείς (ίσως πρόκειται για Σαντζάκια (Λιβάδες) : Γκιουμουλτζίνας, Δεδέαγατς και Σουφλίου - συνόρων. Στις δύο τελευταίες -πάντα κατά τις ίδιες πληροφορίες- υπήρχαν έλληνες διοικητές.