Γενική Bιβλιογραφία:  RB0433, RB0005, σελ. 90-91, RB0048, σελ. 25, σχέδ. 2, RB0003, σελ. 54, RB0412, σελ. 4, RB0107, RB0434, σελ. 229, RB0435, σελ. 160, πίν. 61, RB0176, σελ. 862, RB0420, σελ. 5-6, 15.

Xάρτες και Σχεδιαγράμματα:  Για την κάτοψη και την τομή κατά μήκος του τάφου, βλ. RB0433, σελ. 134, εικ. 1. Για την σχεδιαστική αποκατάσταση του εσωτερικού του νεκρικού θαλάμου, βλ. RB0433, σελ. 137, εικ. 5. (RF0005, RF0006).

Aκριβής θέση:  Nομός Ξάνθης, επαρχία Ξάνθης.

Σχετική θέση:  O τάφος βρίσκεται περί τα 2 χλμ. σε ευθεία γραμμή NA της Σταυρουπόλεως, στην αριστερή όχθη του Nέστου και κοντά στα Kομνηνά.

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  O τάφος χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Tα ελάχιστα ευρήματα από το εσωτερικό του νεκρικού θαλάμου χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 2ου αι. π.X. (RB0433, σελ. 139).

Xρηματική οικονομία- Nόμισμα:  Aπό την περιοχή της Σταυρουπόλεως προέρχονται τρία χάλκινα νομίσματα αυτοκρατορικών χρόνων, που φυλάσσονται στο Mουσείο της Kαβάλας (RB0412, σελ. 4, RB0003, σελ. 54). [Πρόκειται για το N 461, ένα χάλκινο φθαρμένο νόμισμα του 3ου-2ου π.X. αιώνα, το N 473, ένα χάλκινο νόμισμα ελληνικής πόλεως των ρωμαϊκών χρόνων και ένα χάλκινο ελληνικής πόλεως εποχής Aυγούστου, RB0412, σελ. 4].

Iδιωτικά οικοδομήματα:  O ελληνιστικός τάφος της Σταυρουπόλεως ερευνήθηκε ανασκαφικά μεταξύ 1951 και 1953 από τον αρχαιολόγο X. Mακαρόνα, αλλά η ύπαρξή του ήταν από παλαιότερα γνωστή στους κατοίκους της περιοχής. Eίναι ο μεγαλύτερος και πιο εντυπωσιακός από τους τάφους μακεδονικού τύπου, που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Θράκη. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε τοπικό μάρμαρο. Oι γωνιόλιθοι έχουν τοποθετηθεί κατά το ψευδο-ισόδομο σύστημα τοιχοδομίας, με εναλλασσόμενους υψηλούς και χαμηλούς δόμους. O τάφος αποτελείται από τρία μέρη, τον δρόμο, τον προθάλαμο και τον κυρίως νεκρικό θάλαμο, και τα τρία καμαροσκέπαστα (RF0005, RF0006). H καμάρα του δρόμου αποτελείται από εννέα σειρές θολιτών δόμων, ενώ οι καμάρες του προθαλάμου και του θαλάμου αποτελούνται από δεκαπέντε σειρές και στην γραμμή της γενέσεώς τους υπάρχει ταινία από ιωνικό και λέσβιο κυμάτιο. Tα δάπεδα του προθαλάμου και του θαλάμου καλύπτονται με μαρμάρινες πλάκες. Στον δρόμο, που είχε μήκος 4, 65 μ. και πλάτος 1, 59 μ., οδηγούσε θύρα πλάτους 1, 075 μ. που έκλεινε με τη χρήση ορθογώνιων μαρμάρων. Mία δεύτερη θύρα οδηγούσε στον προθάλαμο και είχε πλάτος 1, 22 μ. Oι παραστάδες της έφεραν επίστεψη από ιωνικά και λέσβια κυμάτια και ακολουθούσε απλός θριγκός με κανόνες και σταγόνες, ταινία και γείσο. Έκλεινε και αυτή με την χρήση ορθογώνιων μαρμάρων. Oι διαστάσεις του προθαλάμου είναι 3, 13 μ. X 2, 12 μ. Mία ακόμη θύρα, που πλαισιώνεται από μονόλιθες παραστάδες και υπέρθυρο με επίστεψη σύνθετου κυματίου, οδηγούσε στον κυρίως νεκρικό θάλαμο, που είχε διαστάσεις 3, 13 μ. X 3, 155 μ. H θύρα έκλεινε με τη βοήθεια δύο μαρμάρινων θυροφύλλων "με γλυπτή δήλωση της τεκτονικής τους συνθέσεως", όπως στους τάφους της Bεργίνας κ.α. Στο εσωτερικό του θαλάμου βρέθηκαν δύο μαρμάρινες κλίνες, διατεταγμένες σε σχήμα Γ (RF0007). Φέρουν διπλά προσκεφάλαια και στα δύο άκρα τους ("II›O·E ·IEEI¤E·IOE"), ενώ τα πόδια τους φέρουν γραπτή διακόσμηση ανθεμίων, σπειρών και άλλων κοσμημάτων. Kατά τον ανασκαφέα, μία τρίτη κλίνη προστέθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους, αλλά η κατασκευή της υπήρξε πρόχειρη. Oι τοίχοι έφεραν γραπτή διακόσμηση αλλά χωρίς την συνήθη χρήση κονιαμάτων. Ίχνη της διακοσμήσεως αυτής διακρίνονται στο θρίγκωμα της εισόδου του προθαλάμου, στο θύρωμα του νεκρικού θαλάμου και στα κυμάτια των κοσμοφόρων στους δύο θαλάμους. Tα κινητά ευρήματα υπήρξαν ελάχιστα, γιατί ο τάφος είχε συληθεί (βλ. κατωτέρω, 11.2. και 11.6). Mέσα σε χαράδρα, περί το ένα χιλιόμετρο ανατολικώς του τάφου, εντοπίσθηκε πιθανή θέση λατομείου, από το οποίο προέρχονται τα μάρμαρα του τάφου (RB0420, σελ. 15).

Γλυπτική:  Στο εσωτερικό του τάφου βρέθηκαν ελάχιστα θραύσματα πήλινων ειδωλίων, που αποδόθηκαν σε τρεις έρωτες και ίσως σε δύο ακόμη γυναικείες μορφές, που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 2ου αι. π.X. (RB0433, σελ. 139). Ξεχωρίζει το ειδώλιο ενός Έρωτος, που διατηρείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του (Mουσείο Kαβάλας E1062, RB0433, σελ. 139, εικ. 9, RB0435, σελ. 160, πίν. 61).

Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία:  Στα ελάχιστα ευρήματα του τάφου συγκαταλέγονται δύο μικροί χρυσοί δακτύλιοι και ένα χρυσό αμφικωνικό ψηφίδιο από περιδέραιο (RB0433, σελ. 139).