Γραπτές πηγές:  BK0207, BK0222, BK5666, BK5878, BK5879, BK5880, BK6149, BK6150, BK6151, BK6152, BK6153, BK6154, BK6155, BK6156, BK6157, BK6158, BK6159, BK6160, BK6161, BK6162, BK6163, BK6164, BK6165, BK6166, BK6167, BK6168, BK6169, BK6170, BK6171, BK6172, BK6173, BK6174, BK6175.

Γενική Bιβλιογραφία:  BB0001, σελ. 369-370. BB0050, σελ. 22-32. BB0051, τ. ΙΙΙ, σελ. 132, 334. BB0008, σελ. 91. BB0040, σελ. 53, 57. BB0052, σελ. 388. BB0209, σελ. 483 (εικ.). BB0114, σελ. 468. BB0105, σελ. 362-364. BB0116, σελ. 338-340 (εικ.). BB0013, σελ. 251 κεξ. BB0030, σελ. 46, 48. BB0159, σελ. 329-342. BB0028, σελ. 347 κεξ, πίν. 107 (εικ.). BB0042, σελ. 215 κεξ. BB0069, τ. Ι, σελ. 336 κεξ. BB0165, σελ. 183. BB0024, σελ. 73-74.

Aκριβής θέση:  25°00΄-20΄ 41°00΄ [BB0001].

Σχετική θέση:  Βρίσκεται στην θρακική παράκτια πεδιάδα, σε απόσταση 2-3χλμ. Ν από τους πρόποδες του Παπίκιου όρους, 6χλμ. Δ των Κουμουτζηνών, κοντά στο χωριό Μίσχος [BB0001, BB0024]. Η Μοσυνόπολις πρέπει να διαχωρίζεται από τη Μεσήνη (σημερινό Misinli, 23 χλμ. ΒΔ του Corlu) της ανατολικής Θράκης [BB0159].

Oικιστικές μονάδες:  Τα λείψανα της Μοσυνοπόλεως-Μαξιμιανουπόλεως βρίσκονται στην πεδιάδα 6χλμ. Δ της Κομοτηνής, ακριβώς στα νότια της σιδηροδρομικής γραμμής και στα ανατολικά του ποταμού που διέρχεται από την κοιλάδα της Κερασέας [BB0001]. Η για πρώτη φορά ανασκαφική έρευνα στην Μαξιμιανούπολη αποκάλυψε το παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο της πόλης, η δε πληθώρα των τάφων αποδεικνύει ότι κατά τον 4ο αι. μ.Χ. ο οικισμός υπήρξε σημαντικό κέντρο της Θράκης [BB0105]. Έως τον 9ο αι. είναι γνωστός ως Μαξιμιανούπολη. Από την εποχή αυτή και μετά γίνεται σημαντικό κέντρο και χαρακτηρίζεται από τον Γρηγόριο Πακουριανό ως κάστρο με "οσπίτια", "οικοστάσια" και "οίκους" [BB0024]. Η πόλη παρέμεινε σε πλήρη οργάνωση έως το τέλος του 13ου αι. Τη χρονιά που στρατοπέδευσε σε αυτή ο Ιωάννης Καντακουζηνός (1343) ήταν κατεστραμμένη και οι κάτοικοί της είχαν μεταφερθεί στα γειτονικά Κουμουτζηνά [BB0165]. Στα 1433 η άλλοτε καλά οχυρωμένη πόλη Mussi, όπως και ένα τμήμα των τειχών της, καταστράφηκε εντελώς και ερημώθηκε [BK6170].

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Στη θέση της μεταγενέστερης Μοσυνοπόλεως βρισκόταν κατά πάσα πιθανότητα η πόλη Μαξιμιανούπολις, η οποία ήταν παρακείμενη της Εγνατίας οδού και μαρτυρείται στις πηγές από τον 4ο αι. [BK6149, BB0050]. Επί Ιουστιανού Α΄ οι οχυρώσεις της Μαξιμιανουπόλεως ανακατασκευάστηκαν [BK0222]. Ο Βασίλειος Β΄ χρησιμοποίησε πολλές φορές τη Μοσυνόπολη / Μοσυνούπολη ως στρατιωτική βάση για τις εκστρατείες του εναντίον των Βουλγάρων [BK6157, BK6158, BK6159]. Το 1041 ο Μιχαήλ Δ΄ διέμεινε στη Μοσυνούπολη / Μεσινούπολη προκειμένου να καταπολεμήσει τις βουλγαρικές εξεγέρσεις [BK6157, BK6160]. Το 1083 ο Αλέξιος Α΄ ξεκίνησε από τη Μοσυνούπολη και πορεύτηκε εναντίον των Παυλικιανών [BK6161, BK6173]. Το ίδιο έτος η ακίνητη περιουσία της πόλης καθώς και το "προάστειον του Ζαουτζή" ανήκουν στη Μονή της Θεοτόκου Πετριτζονίτισσας. Σχετική με την πληροφορία αυτή είναι και η αναφορά ενός "επιτρόπου" στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως [BK6173, BK6162]. Στα 1097 οι Νορμανδοί κατευθύνθηκαν προς την Κωνσταντινούπολη περνώντας από την Messinopolis [BK6163]. Στα 1185 η πόλη και η περιοχή της κυριεύθηκε από τους Νορμανδούς, επανακτήθηκε όμως το ίδιο έτος από τους άντρες της αυτοκρατορίας που κατέφθασαν από το γειτονικό όρος (μάλλον από το Παπίκιον όρος [BB0001]) [BK6164]. Το 1198 ο Ιβάνκο απέσπασε από την βυζαντινή αυτοκρατορία την περιοχή από τη Μοσυνόπολη έως την Ξάνθεια [BK6164, BB0051]. Το καλοκαίρι του 1204 συναντήθηκαν στην εξεταζόμενη θέση ο πρώην αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ και ο Αλέξιος Ε΄ Μουρτζούφλης, όπου ο τελευταίος τυφλώθηκε από τον πεθερό του. Λίγο αργότερα εμφανίστηκαν ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος, που υπέταξε την πόλη, και ο Βονιφάτιος Μομφερατικός, ο οποίος τιμαριοδότησε τον Γοδεφρίδο Βιλλεαρδουίνο με τη Messinople [BK6164, BK6165, BK6175]. Το 1205 ή 1206 η πόλη καταστράφηκε από τον Καλογιάννης [BK6164, BK5666]. Το Σεπτέμβριο του 1207 ο Βονιφάτιος δολοφονήθηκε από τους Βούλγαρους "en la montaigne de Messinople"[BK6164, BK6165]. Το Δεκέμβριο του επόμενου έτους ο αυτοκράτορας Ερρίκος πέρασε από τη Miessynople κατευθυνόμενος από την Κωνσταντινούπολη προς τη Θεσσαλονίκη [BK6166]. Λίγο μετά το 1224 η πόλη κυριεύθηκε από το Θεόδωρο της Ηπείρου [BB0051, BK6175]. Πλησίον των ερειπίων της αρχαίας πόλης Μεσήνης, που βρισκόταν κοντά στο Περιθεώριον και τα Κουμουτζηνά, οι αντίπαλοι Μομιτζίλος και Ιωάννης Καντακουζηνός απέφυγαν αρχικά ο ένας τον άλλον (1343, 1344), τελικά όμως ο αυτοκράτορας δέχτηκε επίθεση από τους Βουλγάρους και μπόρεσε μετά δυσκολίας να σωθεί διαφεύγοντας στα Κουμουτζηνά [BK6168, BK5878, BK5879, BK5880]. Η πόλη την περίοδο αυτή είναι κατεστραμμένη και οι κάτοικοί της έχουν μεταφερθεί στα γειτονικά Κουμουτζηνά [BB0165]. Στα 1433 η άλλοτε καλά οχυρωμένη πόλη Mussi, όπως και ένα τμήμα των τειχών της, καταστράφηκε εντελώς και ερημώθηκε [BK6170]. Το λεγόμενο Θέμα Μοσυνοπόλεως μαρτυρείται από το τέλος του 13ου αι. (δούκας του θέματος από το 1294 ο Ανδρόνικος Ζηγαδηνός [BK6167]) και συμπεριλαμβάνεται μαζί με το Βολερόν, τις Σέρρες και τον Στρυμώνα σε μία διοικητική ενότητα [BK6173].

Xρηματική οικονομία- Nόμισμα:  Στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως εντοπίστηκαν συστάδες τάφων που ανήκουν στο παλαιοχριστιανικό [BB0028] νεκροταφείο της πόλης. Σε ορισμένους από τους τάφους αυτούς και στην γύρω περιοχή βρέθηκαν χάλκινα νομίσματα του Κωνσταντίνου Β΄, που είχαν κοπεί μεταξύ των ετών 335-337 και 343-348 μ.Χ.[BB0105].

Xριστιανισμός:  Η Μαξιμιανούπολη, που ανήκε στην επαρχία Ροδόπης [BK0207, BK6150, BK6151], αντιπροσωπεύτηκε από επισκόπους στις συνόδους των ετών 431 (Εννέπιος), 451 [BK6152], 459 (Σερήνος) [BK6153] και 553 ("Eustathius…episcopus Maximianopolitanorum metropoleos") [BK6152, BK6154]. Από τον 7ο αι. έως τον 9ο η πόλη εμφανίζεται στον κατάλογο των αυτοκέφαλων αρχιεπισκοπών [BK6155, BK6156]· όμως ήδη το 879 η ίδια πόλη απέστειλε (στο εξής με την ονομασία Μοσυνόπολις) τον επίσκοπο Παύλο για τη Σύνοδο στην Κων/λη [BK6153]. Από τον 10ο αι. έως τον 12ο αι. η Μοσυνόπολις αναγράφεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6155]. Το 1083 ο Αλέξιος Α΄ ξεκίνησε από τη Μοσυνούπολη και πορεύτηκε εναντίον των Παυλικιανών [BK6161, BK6173]. Το ίδιο έτος η ακίνητη περιουσία της πόλης καθώς και το "προάστειον του Ζαουτζή" ανήκουν στη Μονή της Θεοτόκου Πετριτζονίτισσας. Σχετική με την πληροφορία αυτή είναι και η αναφορά ενός "επιτρόπου" στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως [BK6173, BK6162]. Στα 1210 η Messinopolis αποτεί λατινική αρχιεπισκοπή με μία επισκοπή υπαγόμενη σ'αυτήν (Ξάνθεια) [BK6171, BB0040] και το 1233 μαρτυρείται κάποιος λατίνος επίσκοπος της πόλης [BB0001]. Σε συμβόλαιο του 1294 αναφέρονται, εκτός από το δούκα του θέματος, ο επίσκοπος και ο διοικητής της πόλης (Νικόλαος Μίτος) [BK6167]. Το Πατριαρχείο, με διάταγμά του τον Αύγουστο 1347, παραχώρησε το δικαίωμα στο μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως να εδρεύει στη Μοσυνόπολη [BK6169, BK6174].

Nαοί και ιερά:  Στη θέση Υφαντές, περίπου 2χλμ. Α της Μοσυνοπόλεως, τρεις ενεπίγραφες μαρμάρινες πλάκες και γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που προέρχονται από τον αρχαιολογικό χώρο της Μοσυνοπόλεως [BB0052, BB0209]. Μία μετρική επιγραφή του 11ου αι. πάνω σε μαρμάρινο επιστύλιο αναφέρει κάποιον Κωνσταντίνο ως ιδρυτή ναού [BB0013, BB0030].

Oχυρώσεις:  Τα λείψανα της Μοσυνοπόλεως-Μαξιμιανουπόλεως βρίσκονται στην πεδιάδα 6χλμ. Δ της Κομοτηνής, ακριβώς στα νότια της σιδηροδρομικής γραμμής και στα ανατολικά του ποταμού που διέρχεται από την κοιλάδα της Κερασέας [BB0001]. Δεν έχουν γίνει ακόμη συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή αυτή [BB0165]. Στα εδάφη της, που καλλιεργούνται σήμερα συστηματικά, διακρίνεται το σχέδιο ενός ορθογώνιου οχυρωματικού τείχους (ο ανατολικός και ο δυτικός τοίχος έχουν μήκος 400μ., ενώ ο βόρειος και νότιος περίπου 730μ.· ως εκ τούτου πρόκειται για μια έκταση περίπου 0, 3χλμ2). Η τοιχοποιία συνίσταται από αργούς λίθους, λευκό κονίαμα, αποτμήματα πλίνθων και ο ολόκληρες σειρές πλίνθων. Το πάχος του τείχους κυμαίνεται από 2, 6-4μ.. Στη ΝΑ γωνία υπάρχει κυκλική έπαλξη, ενώ δεν απουσιάζουν οι ορθογώνιοι και τετράγωνοι πύργοι, όπως για παράδειγμα ένας τετράγωνος πύργος στη νότια πλευρά με μήκος πλευράς 5 μέτρων και τρεις ορθογώνιοι στην ανατολική. Στην ανατολική επίσης πλευρά βρίκονται τα λείψανα ενός προτειχίσματος και ίχνη ενός τάφου [BB0116]. Στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως εντοπίστηκαν: Επιτύμβια επιγραφή του 5ου -6ου αι [BB0030]. Μετρική επιγραφή του 11ου αι. πάνω σε μαρμάρινο επιστύλιο που αναφέρει κάποιον Κωνσταντίνο ως ιδρυτή ναού [BB0013, BB0030]. Συστάδες τάφων που ανήκουν στο παλαιοχριστιανικό [BB0028] νεκροταφείο της πόλης. Σε ορισμένους από τους τάφους αυτούς και στην γύρω περιοχή βρέθηκαν χάλκινα νομίσματα του Κωνσταντίνου Β΄, που είχαν κοπεί μεταξύ των ετών 335-337 και 343-348 μ.Χ., πήλινα όστρακα, σιδερένιοι ήλοι, χάλκινο ενώτιο και τμήμα ψελίου από υαλόμαζα [BB0105]. Οξυπύθμενοι πύθοι της βυζαντινής εποχής [BB0114]. Στη θέση Υφαντές, περίπου 2χλμ. Α της Μοσυνοπόλεως, τρεις ενεπίγραφες μαρμάρινες πλάκες και γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που προέρχονται από τον αρχαιολογικό χώρο της Μοσυνοπόλεως [BB0052, BB0209].

Γλυπτική:  Στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως εντοπίστηκαν: Επιτύμβια επιγραφή του 5ου -6ου αι [BB0030]. Μετρική επιγραφή του 11ου αι. πάνω σε μαρμάρινο επιστύλιο που αναφέρει κάποιον Κωνσταντίνο ως ιδρυτή ναού [BB0013, BB0030]. Στη θέση Υφαντές, περίπου 2χλμ. Α της Μοσυνοπόλεως, τρεις ενεπίγραφες μαρμάρινες πλάκες και γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που προέρχονται από τον αρχαιολογικό χώρο της Μοσυνοπόλεως [BB0052, BB0209].

Kεραμεική:  Στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως εντοπίστηκαν: Συστάδες τάφων που ανήκουν στο παλαιοχριστιανικό [BB0028] νεκροταφείο της πόλης. Σε ορισμένους από τους τάφους αυτούς βρέθηκαν πήλινα όστρακα [BB0105]. Οξυπύθμενοι πύθοι της βυζαντινής εποχής [BB0114].

Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία:  Στην περιοχή της Μοσυνοπόλεως εντοπίστηκαν συστάδες τάφων που ανήκουν στο παλαιοχριστιανικό [BB0028] νεκροταφείο της πόλης. Σε ορισμένους από τους τάφους αυτούς και στην γύρω περιοχή βρέθηκαν χάλκινα νομίσματα του Κωνσταντίνου Β΄, που είχαν κοπεί μεταξύ των ετών 335-337 και 343-348 μ.Χ., σιδερένιοι ήλοι, χάλκινο ενώτιο και τμήμα ψελίου από υαλόμαζα [BB0105].