Γενική Bιβλιογραφία:  BB0001, σελ. 390. BB0207, σελ. 23-42 (εικ.). BB0013, σελ. 255 κεξ. BB0112, σελ. 349. BB0024, σελ. 75. BB0165, σελ. 179-180.

Aκριβής θέση:  25°20΄ 41°00΄ [BB0001].

Σχετική θέση:  Στην κοιλάδα του ποταμού Αμυγδαλόρεμα ή Πάτερμας ποτάμι, στη Ν πλαγιά της ανατολικής οροσειράς της Ροδόπης, 7χλμ ΒΒΔ από της Γρατιανουπόλεως, 13χλμ ΒΑ των Κουμουτζηνών. [BB0001]

Χερσαίες:  Βρισκόταν δίπλα σε δρόμο που ξεκινούσε από τη Γρατιανούπολη και περνώντας από τα χωριά Μεγάλη Αδά και Μύτικας έφθανε στο πέρασμα Makaza και μέσω αυτού στην ανατολική οροσειρά της Ροδόπης και την ανώτερη κοιλάδα του ΄Εβρου [BB0207]. Από τα ανασκαφικά ευρήματα διαπιστώθηκε ότι ο οικισμός δεν ήταν απομονωμένος μέσα στη Ροδόπη αλλά, μέσω του προαναφερθέντος στενού περάσματος, ερχόταν σε επαφή με τις πόλεις της πεδινής και παράλιας Θράκης και μέσω αυτών με την Κωνσταντινούπολη και με άλλα κέντρα του μεσαιωνικού κόσμου [BB0024].

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Κατά τη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή περίοδο υπήρξε ανοχύρωτος οικισμός. Βρισκόταν δίπλα σε δρόμο που ξεκινούσε από τη Γρατιανούπολη και περνώντας από τα χωριά Μεγάλη Αδά και Μύτικας έφθανε στο πέρασμα Makaza και μέσω αυτού στην ανατολική οροσειρά της Ροδόπης και την ανώτερη κοιλάδα του ΄Εβρου [BB0207].

Nαοί και ιερά:  Σχεδόν 1χλμ ΒΔ του χωριού Πάτερμα, κοντά στη δεξιά όχθη του ποταμού, ανασκάφηκε μονόχωρος ναός (17, 43 (7, 33μ.) με μεγάλη τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα, νάρθηκα και δίριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Η τοχοποιία του αποτελείται από χονδρό ποταμίσιο αμμοχάλικο, ασβεστοκονίαμα και πλίνθους (εν μέρει οριζόντιες, εν μέρει ακανόνιστες). Το δάπεδο, που διατηρήθηκε άθικτο, είναι επενδυμένο με μαρμάρινες και λίθινες πλάκες. Διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις και τρία στρώματα τοιχογραφιών, τα οποία εμφανίζουν λαϊκότροπη-μοναστική τεχνοτροπία που υποδηλώνει τον κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής. Ο ναός ιδρύθηκε στον 11ο αι. και έχει μεταγενέστερες φάσεις στον 13ο αι.. Στην περίοδο από τον 15ο έως τον 17ο αι. φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε και καταστράφηκε. Στο χώρο του ναού και γύρω από αυτόν αποκαλύφθησαν πολυάριθμοι τάφοι, πλούσια - μερικώς εφυαλωμένη- χρηστική κεραμεική, μετάλλινοι σταυροί-εγκόλπια, λύχνοι καθώς και μια εικόνα μικρών διαστάσων, δουλεμένη σε στετατίτη με επιγραφή του 12ου αι. [BB0013] και παράσταση του Αγίου Νικολάου. [BB0207, BB0024, BB0165, BB0001]

Δημόσια οικοδομήματα και έργα:  Περίπου 1χλμ βόρεια του ναού, πάνω από τον ποταμόΑμυγδαλόρεμα, υπάρχει γέφυρα με δύο τόξα της τουρκικής περιόδου. [BB0207]

Kεραμεική:  Στο χώρο του ναού και γύρω από αυτόν αποκαλύφθησαν άφθονα όστρακα μερικώς εφυαλωμένης κεραμεικής, που ως επί το πλείστον ανήκουν σε μαγειρικά και αποθηκευτικά σκεύη [BB0207, BB0165, BB0001]

Zωγραφική:  Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται υπολείμματα τοιχογραφιών σε τρία στρώματα, εκ των οποίων τα δύο πρώτα αντιστοιχούν στην πρώτη οικοδομική φάση του ναού και το τρίτο στη δεύτερη. Στο πρώτο στρώμα ανήκει ένα σπάραγμα τοιχογραφίας με φολιδωτό σώμα δράκοντα, που ανήκε ίσως σε παράσταση του Αγίου Γεωργίου. Στο δεύτερο στρώμα συγκαταλέγεται μια ποδεά με πρόχειρα γραμμικά σχήματα, τα πόδια από παραστάσεις ολόσωμων αγίων σε μια ανώτερη ζώνη και υπολείμματα τεσσάρων ακόμη μορφών. Τέλες, από το τρίτο στρώμα σώζεται μόνο ένα μικρό τμήμα στο κτιστό τέμπλο. Η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών είναι γραμμική, επίπεδη, με έντονα περιγράμματα και τονισμένες λεπτομέρειες στην απόδοση των μορφών. Το λαϊκότροπο-μοναστικό αυτό στυλ υποδηλώνει τον κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής.[BB0207, BB0165, BB0001]

Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία:  Στο χώρο του ναού και γύρω από αυτόν αποκαλύφθησαν μετάλλινοι σταυροί-εγκόλπια, λύχνοι καθώς και μια εικόνα μικρών διαστάσεων, δουλεμένη σε στετατίτη με επιγραφή του 12ου αι. [BB0013] και παράσταση του Αγίου Νικολάου. Οι δύο από τους τρεις σταυρούς που βρέθηκαν διαθέτουν παραστάσεις στρατιωτικών αγίων και εφέροντο προφανώς από στρατιώτες, ενώ ο τρίτος ανήκε σε διπλό εγκόλπιο που περιείχε λείψανα ή τίμιο ξύλο και διακοσμείται με την παράσταση του Εσταυρωμένου [BB0207, BB0165, BB0001].