Γραπτές πηγές:  BK5666, BK5874, BK5875, BK6253, BK6254, BK6255, BK6256, BK6257, BK6258, BK6259, BK6260, BK6261, BK6262, BK6263, BK6264, BK6265, BK6266, BK6267, BK6268, BK6269, BK6270, BK6271, BK6272, BK6273, BK6274, BK6275, BK6276.

Γενική Bιβλιογραφία:  BB0001, σελ. 394-5. BB0033, σελ. 31, 40 κεξ., 62. BB0008, σελ. 91. BB0122, αρ. 5930. BB0034, σελ. 374-381 (εικ.). BB0030, σελ. 36 κεξ., 47. BB0015, σελ. 57, 228. BB0013, σελ. 246-251. BB0107, σελ. 305. BB0035, σελ. 119. BB0036, σελ. 3-28. BB0025, σελ. 12 (βιβλιογρ.) BB0020, σελ. 22-24, 33-36. BB0005, σελ. 98-104 (πηγές, βιβλιογρ., εικόνες). BB0069, σελ. 330, 337 κεξ. BB0037, σελ. 146 κεξ.

Aκριβής θέση:  2500 4100 [BB0001]

Σχετική θέση:  Πρόκειται για τη θέση ερειπίων Μπουρού Καλέ, που βρίσκεται σε στενή επίπεδη λωρίδα ξηράς (με ελάχιστο πλάτος περίπου 2χλμ) ανάμεσα στους πρόποδες της Ροδόπης στα Β και τη λίμνη της Πορούς στα Ν, 11χλμ BBΔ του Πόρτο Λάγος, 17χλμ ΑΝΑ της Ξάνθειας, 26χλμ Δ των Κουμουτζηνών. [BB0001]. Η ταύτιση της βυζαντινής πόλης έγινε από τον Κυριακίδη, ο οποίος ταύτισε επίσης το Περιθεώριον με τη Bourou του Enveri και είχε αναγνωρίσει το μονόγραμμα των Παλαιολόγων στα λείψανα ενός πύργου με την ονομασία "Μπουρού Καλέ" [BB0085, BB0005].

Oικιστικές μονάδες:  Το Περιθεώριον υπήρξε το βασικό κέντρο μιας περιοχής, που συμπεριλάμβανε μάλλον σημαντικό αριθμό μικρών πολισμάτων, κωμοπόλεων και χωρίων, που δεν ήταν οχυρωμένα, αλλά προστατεύονταν από φρούρια κατασκευασμένα ειδικά για το σκοπό αυτό [BB0005].

Άλλες θέσεις:  Στην περιοχή Μπαντέμ-ντερέ, σχεδόν 1χλμ ανατολικά της Πελεκητής και σε ίση απόσταση BA των Αμαξάδων, 3χλμ ΒΔ του Περιθεωρίου, πάνω σε μία έκταση 15.000μ² υπάρχουν πλούσια ευρήματα χρηστικής κεραμεικής της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου.[BB0107]

Θαλάσσιες:  Από την ίδρυσή της η πόλη αποτελεί σημαντικό λιμάνι του Αιγαίου [BB0005].

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Το όνομα Αναστασιούπολις, που απαντάται για πρώτη φορά στον Προκόπιο, φαίνεται να δόθηκε την εποχή του Αναστασίου Α΄ (491-518) για να αντικαταστήσει τον σταθμό της Εγνατίας οδού, που σημειώνεται στα ρωμαϊκά οδοιπορικά ως Stabulo Diomedis [BB0024]. Η περιτειχισμένη παραθαλάσσια πόλη απέκτησε υπό τον Ιουστινιανό Α΄ ένα οχυρωμένο, ασφαλές λιμάνι, το οποίο θα προστάτευε τη ναυτιλίας από τις βαρβαρικές επιθέσεις. Ο ίδιος αυτοκράτορας κατασκεύασε ή αποπεράτωσε τον υδραγωγό που μετέφερε το νερό από τα βουνά στην πόλη [BK6253]. Η θρακική πόλη Αναστασιούπολις κυριεύτηκε ήδη στα 562 από βαρβαρικές επιθέσεις (Ούννοι) [BK6254]. Από τον 7ο έως τον 12ο αι. η Αναστασιούπολις χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6255]. Η αναφορά σε πηγές του 7ου και 9ου αι. μιας ομώνυμης βοηθητικής επισκοπής της Αδριανουπόλεως οφείλεται μάλλον σε διπλοεγγραφή [BK6255]. Το Περιθεώριον εκπροσωπήθηκε μάλλον στη σύνοδο του 787 (επίσκοπος Συνέσιος;) [BK6256]. Η θέση της Αναστασιουπόλεως δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Αντίθετο [BB0034] προς την ταύτιση της με το Περιθεώριον [BB0033] εμφανίζεται το γεγονός ότι το Περιθεώριον από τον 10ο έως τον 12ο αι. αναφέρεται ως επισκοπή υπαγόμενη στην Τραϊανούπολη (ενίοτε με την προσθήκη "ήτοι Δάτου", άλλοτε υπαγόμενο στη μητρόπολη Φιλίππων και την εκκλησιαστική επαρχία της Μακεδονίας, κι άλλοτε με το λανθασμένο τύπο "Θεώριον") [BK6255]. Η παλαιότερη μαρτυρία για το Περιθεώριο αφορά τη συμμετοχή επισκόπου (Ιάκωβος) στη σύνοδο του 879 [BK6256]. Το 1078, 1079 μία φρουρά του σφετεριστή Νικηφόρου Βασιλάκιου ηττήθηκε στο Περιθεώριο από τον μετέπειτα αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ [BK6257]. Το Peritheorion, Peritheorium αποτέλεσε προφανώς σημαντική εμπορική και ως εκ τούτου συμπεριελήφθη στις βυζαντινοβενετικές συμφωνίες των ετών 1082, 1148 και 1187 [BK6258]. Το 1083 το προάστειον του Μηνά (μαζί με τα κτήματα) και η "αυλή" (μαζί με τα ακίνητα) του Απασίου, η οποία βρισκόταν εντός του κάστρου του Περιθεωρίου, ανήκαν στη Μονή της Θεοτόκου Πετριτζονίτισσας [BK6259]. Στα 1097 οι Νορμανδοί κινήθηκαν προς την Κωνσταντινούπολη μέσω της Praetoria (μεταξύ Χριστοπόλεως/Καβάλας και Μοσυνοπόλεως) [BK6260]. . Η πόλη καταστράφηκε από τον Καλογιάννη στα 1205, 1206 [BK5666, BK6261]. Ο επίσκοπος της πόλης υπήρξε μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως στα 1260-1261[BK6262, BK6274]. Παρότι στα 1274 αναφέρεται ο μητροπολίτης Αναστασιουπόλεως [BK6263], φαίνεται ότι η επισκοπή προήχθη σε μητρόπολη υπό τον Ανδρόνικο Β΄ (1282-1328) [BK6255]. Το 1285 ο Ιωάννης πήρε μέρος στη σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως ως μητροπολίτης Αναστασιουπόλεως και πρόεδρος Τραϊανουπόλεως [BK6264]. Σύμφωνα με τη διήγηση του Ιωάννη Καντακουζηνού ο Ανδρόνικος Γ΄ ανοικοδόμησε μερικώς την πόλη και τη μετονονόμασε από Αναστασιούπολη (ονομασία προερχόμενη μάλλον από το όνομα του ιδρυτή της, αυτοκράτορα Αναστάσιο) σε Περιθεώριον [BK6265]. . Στην περιοχή του Περιθεωρίου διεξήχθη στις αρχές του 14ου αι. ιστορικής σημασίας μάχη, που είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Καταλανικής Κομπανίας, η οποία είχε προσκληθεί από τον Ανδρόνικο Β΄Παλαιολόγο να βοηθήσει το Βυζάντιο στην απώθηση των εμφανισθέντων στη Μικρά Ασία Τούρκων [BB0165]. Το 1342 ο Ιωάννης Καντακουζηνός πολιόρκησε μάταια την πόλη, την οποία υπερασπίζονταν οι βυζαντινοί του αντίπαλοι, μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Βατάτζης [BK6265]. Στο τέλος του φθινοπώρου ή στις αρχές του χειμώνα του 1343 ναυάγησε πάλι η προσπάθεια του Καντακουζηνού να κερδίσει το Περιθεώριον [BK5874, BK5885, BK6265], Μπουρού[BK6266, BB0006], παρότι τη φορά αυτή υποστηρίχθηκε από τον Ουμούρ πασά. Στις 7 Ιουλίου του 1345 οι Καντακουζηνός και Ουμούρ πασάς νίκησαν μπροστά στα τείχη του Περιθεωρίου τα στρατεύματα του Μομιτζίλου, ο οποίος μάλιστα σκοτώθηκε στη μάχη. Οι κάτοικοι της πόλης έμειναν αμέτοχοι και άνοιξαν απλά τις πύλες στους νικητές [BK6265, BB0006]. Το 1353 ο μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως απέκτησε τη μητρόπολη Περιθεωρίου με όλα τα δικαιώματα και τα εισοδήματά της [BK6267, BK6275]. . . Είναι ανακριβής η πληροφορία για μια τούρκικη κατάκτηση του Περιθεωρίου στα 1354 [BK6268]. Σύμφωνα με επιθυμία του Ματτθαίου Καντακουζηνού, ο άρχοντας του Περιθεωρίου, δεσπότης Ιωάννης Ασάνης, παρέδωσε το 1355 την απόρθητη πόλη στον Ιωάννη τον Ε΄. ΄Ομως μόλις το 1357 μπόρεσε ο Παλαιολόγος να προβάλλει τις αξιώσεις του πάνω στην πόλη [BK6265]. Στα 1368 ο μητροπολίτης Περιθεωρίου απέκτησε τη μητρόπολη Τενέδου [BK6267, BK6275]. Πιθανόν στα 1373 η Borove κυριεύτηκε από τους Τούρκους [BK6272, BK6273]. Ο μητροπολίτης Δωρόθεος φυλακίστηκε από τον αυτοκράτορα στον " πύργο των Πόρων'', αλλά, βοηθήθηκε από τους Τούρκους προσφέροντας ανταλλάγματα, για να ανέλθεε πάλι στην κορυφή της εκκλησιαστικής διοίκησης του Περιθεωρίου. Στα τέλη του 1381 ο Δωρόθεος αφορίστηκε από τον πατριάρχη [BK6267, BK6276, BB0122, BB0035]. Μάλλον στα τέλη του 14ου αι. ο μητροπολίτης Θεοφάνης συνέγραψε ένα Βίο του Μάξιμου Καυσοκαλύβη [BK6269, BB0122]. Το Περιθεώριον ίσως να ταυτίζεται με την θέση Παλατεόρια που ο Σουλεϋμάν επέστρεψε το 1403 στο Βυζάντιο [BK6271]. Ο Μουράτ Β΄, λίγο μετά την αρχή της βασιλείας του το 1421, παραχώρησε το Περιθεώριον στον Giovanni Adorno εφ'όρου ζωής [BK6270]. Στα 1433 το Περιθεώριον διέθετε ελληνικό πληθυσμό [BK6273].

Aλιεία:  Η εγγύτητα με τη θάλασσα και τη λίμνη της Πορούς πρόσθετε αναμφίβολα και δραστηριότητες όπως το ψάρεμα. Πληροφορίες αναφέρουν την ύπαρξη ιχθυοτροφείου [BB0066, BB0005].

Xριστιανισμός:  Από τον 7ο έως τον 12ο αι. η Αναστασιούπολις χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6255]. Η αναφορά σε πηγές του 7ου και 9ου αι. μιας ομώνυμης βοηθητικής επισκοπής της Αδριανουπόλεως οφείλεται μάλλον σε διπλοεγγραφή [BK6255]. Το Περιθεώριον εκπροσωπήθηκε μάλλον στη σύνοδο του 787 (επίσκοπος Συνέσιος;) [BK6256]. Η θέση της Αναστασιουπόλεως δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Αντίθετο [BB0034] προς την ταύτιση της με το Περιθεώριον [BB0033] εμφανίζεται το γεγονός ότι το Περιθεώριον από τον 10ο έως τον 12ο αι. αναφέρεται ως επισκοπή υπαγόμενη στην Τραϊανούπολη (ενίοτε με την προσθήκη "ήτοι Δάτου", άλλοτε υπαγόμενο στη μητρόπολη Φιλίππων και την εκκλησιαστική επαρχία της Μακεδονίας, κι άλλοτε με το λανθασμένο τύπο "Θεώριον") [BK6255]. Η παλαιότερη μαρτυρία για το Περιθεώριο αφορά τη συμμετοχή επισκόπου (Ιάκωβος) στη σύνοδο του 879 [BK6256]. Το 1083 το προάστειον του Μηνά (μαζί με τα κτήματα) και η "αυλή" (μαζί με τα ακίνητα) του Απασίου, η οποία βρισκόταν εντός του κάστρου του Περιθεωρίου, ανήκαν στη Μονή της Θεοτόκου Πετριτζονίτισσας [BK6259]. Ο επίσκοπος της πόλης υπήρξε μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως στα 1260-1261[BK6262, BK6274]. Παρότι στα 1274 αναφέρεται ο μητροπολίτης Αναστασιουπόλεως [BK6263], φαίνεται ότι η επισκοπή προήχθη σε μητρόπολη υπό τον Ανδρόνικο Β΄ (1282-1328) [BK6255]. Το 1285 ο Ιωάννης πήρε μέρος στη σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως ως μητροπολίτης Αναστασιουπόλεως και πρόεδρος Τραϊανουπόλεως [BK6264]. Το 1353 ο μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως απέκτησε τη μητρόπολη Περιθεωρίου με όλα τα δικαιώματα και τα εισοδήματά της [BK6267, BK6275]. Στα 1368 ο μητροπολίτης Περιθεωρίου απέκτησε τη μητρόπολη Τενέδου [BK6267, BK6275]. Ο μητροπολίτης Δωρόθεος φυλακίστηκε από τον αυτοκράτορα στον " πύργο των Πόρων'', αλλά, βοηθήθηκε από τους Τούρκους προσφέροντας ανταλλάγματα, για να ανέλθεε πάλι στην κορυφή της εκκλησιαστικής διοίκησης του Περιθεωρίου. Στα τέλη του 1381 ο Δωρόθεος αφορίστηκε από τον πατριάρχη [BK6267, BK6276, BB0122, BB0035]. Μάλλον στα τέλη του 14ου αι. ο μητροπολίτης Θεοφάνης συνέγραψε ένα Βίο του Μάξιμου Καυσοκαλύβη [BK6269, BB0122].

Oχυρώσεις:  Καμία ανασκαφική συστηματική έρευνα δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα στη θέση αυτή, τα ερείπια όμως που σώζονται είναι εντυπωσιακά. Από την πόλη, που βρισκόταν δίπλα στην Εγνατία οδό, σώζονται μεταξύ άλλων τα εκτενή λείψανα των τειχών της πόλης (κάτοψη ακανόνιστου τραπεζίου με την μεγαλύτερη παράλληλη πλευρά προς νότον), που είναι ενισχυμένα με κυκλικούς και τετράγωνους πύργους (από τέσσερις στη βόρεια και νότια πλευρά, δύο στη δυτική και έναν στην ανατολική πλευρά). Τα μεταπύργια διαστήματα είναι πεσμένα και θρυμματισμένα λόγω θεμελίωσής τους σε προσχωσιγενές έδαφος. Μονογράμματα των Παλαιολόγων (της περιόδου του 1341), αποτρεπτικά των εχθρών, και το IC-XC-ΝΙ-ΚΑ διακρίνονται στις επιφάνειες ορισμένων πύργων και εκατέρωθεν της μεγάλης τοξωτής νότιας πύλης που οδηγούσε στο λιμάνι [BB0030, BB0013, BB0165]. Τον 17ο αι. αναφέρεται η ύπαρξη τείχους μήκους 1500 ποδιών, το οποίο εκτείνετο από την πόλη προς το βουνό [BB0001].

Kεραμεική:  Στην περιοχή Μπαντέμ-ντερέ, σχεδόν 1χλμ ανατολικά της Πελεκητής και σε ίση απόσταση BA των Αμαξάδων, 3χλμ ΒΔ του Περιθεωρίου, πάνω σε μία έκταση 15.000μ² υπάρχουν πλούσια ευρήματα χρηστικής κεραμεικής της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου [BB0107].