Γραπτές πηγές:  BK6180, BK6181, BK6182, BK6183, BK6184, BK6185, BK6186, BK6187, BK6188

Γενική Bιβλιογραφία:  BB0001, σελ. 412. BB0068, σελ. 166. BB0006, 72-74. BB0084, (1980) σελ. 47-75, (1981) σελ. 57-104, (1982) σελ. 5-27 (εικ., βιβλιογραφία). BB0025, σελ. 18 κεξ. BB0090, σελ. 3 κεξ. BB0034, σελ. 374-381. BB0085, σελ. 195. BB0030, σελ. 35. BB0112, σελ. 348 κεξ. (εικ.). BB0165, σελ. 162. BB0024, σελ. 72-73.

Aκριβής θέση:  25°00΄ 41°00΄ [BB0001].

Σχετική θέση:  Πρόκειται πιθανόν για το σημερινό Πόρτο Λάγο ή Λάγος, που βρίσκεται πάνω σε μία μικρή λωρίδα ξηράς και σε ένα νοτίως προσκείμενο νησάκι, δίπλα στο κανάλι που υπάρχει ανάμεσα στη λίμνη της Πορούς (Βιστονίδα λίμνη) στα Β και τον κόλπο του Πόρτο Λάγου (Ασπερόζα), στα Ν. Βρίσκεται επίσης 11χλμ ΝΝΑ του Περιθεωρίου, 24χλμ ΝΑ της Ξάνθειας και 27χλμ ΔΝΔ των Κουμουτζηνών.[BB0001]

Oικιστικές μονάδες:  Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο Λάγος, βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις οποίες περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο πως πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα (κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371 στη Μονή Βατοπεδίου), που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα λίμνη, ανοιχτή προς τη θάλασσα εκείνη την εποχή. [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001, BB0084].

Άλλες θέσεις:  Ελληνιστικά κιονόκρανα και άλλα ευρήματα προέρχονται ίσως από τη γειτονική Δικαία (στην περιοχή Κατσαμάκια κοντά στο Φανάρι). [BB0025, BB0090]

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Η αρχαιότερη μαρτυρία για τους Πόρους αφορά τη συμμετοχή του επισκόπου Νικηφόρου στη Σύνοδο του 879 [BK6180, BB0068]. Από τον 10ο έως τον 12ο αι. οι Πόροι αναγράφονται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6181]. Το όνομα ενός " ποιμένος Πόρων" σε ένα σιγίλιο του 11ου/12ου αι. είναι δύσκολο να διαβαστεί (Κλήμης;) [BK6186]. Το 1205 ή 1206 η πόλη αυτή, όπως το Περιθεώριον κι άλλοι οικισμοί, καταστράφηκε από τον Καλογιάννη [BK6182, BK6183]. Πιθανόν τον Αύγουστο του 1332 ο Ουμούρ πασάς αποβιβάστηκε στη θρακική ακτή "κατά την Πορούν παράλιον…χώραν" απέναντι από τα Κουμουτζηνά. Στη συνέχεια βρέθηκαν αντιμέτωπα τα στρατεύματα του Ουμούρ και του Ανδρόνικου Γ΄ κοντά στην Παναγία, χωρίς όμως να διεξάγουν μάχη [BK6184, BB0006]. Ο μητροπολίτης Περιθεωρίου Δωρόθεος φυλακίστηκε κατ'εντολή του αυτοκράτορα [BK6187] στον πύργο των Πόρων, διέφυγε όμως και αργότερα, εξαιτίας μιας συνεργασίας του με τους Τούρκους στα τέλη του 1381, αφορίστηκε [BK6185, BK6188]. Αμφίβολο παραμένει εάν ο προγενάστερος μεσαιωνικός οικισμός του Λάγος είχε την ονομασία Περιθεώριον [BB0034, BB0085]

Aλιεία:  Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπουρού [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001].

Oικοτεχνία - Bιοτεχνία:  Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001].

Eμπόριο:  Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο Λάγος, βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις οποίες περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο πως πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα (κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371 στη Μονή Βατοπεδίου), που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα λίμνη, ανοιχτή προς τη θάλασσα εκείνη την εποχή. [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001, BB0084].

Nαυτιλία:  Οι Πόροι (πόρος = πέρασμα), το σημερινό Πόρτο Λάγος, βρίσκονταν πάνω σε δύο νησίδες στο στόμιο της Βιστονίδας, ανάμεσα από τις οποίες περνούσε και ο κεντρικός δίαυλος προς την ανοιχτή θάλασσα. Θεωρείται βέβαιο πως πρόκειται για βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα (κέντρο οστρεο-καλλιέργειας και ψαρότοπος, "το κατά την λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον βιβάριον" - σύμφωνα με χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλεση του 1371 στη Μονή Βατοπεδίου), που έλεγχε την είσοδο στη Βιστονίδα λίμνη, ανοιχτή προς τη θάλασσα εκείνη την εποχή. [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001, BB0084].

Xριστιανισμός:  Η αρχαιότερη μαρτυρία για τους Πόρους αφορά τη συμμετοχή του επισκόπου Νικηφόρου στη Σύνοδο του 879 [BK6180, BB0068]. Από τον 10ο έως τον 12ο αι. οι Πόροι αναγράφονται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6181]. Το όνομα ενός " ποιμένος Πόρων" σε ένα σιγίλιο του 11ου/12ου αι. είναι δύσκολο να διαβαστεί (Κλήμης;) [BK6186]. Ο μητροπολίτης Περιθεωρίου Δωρόθεος φυλακίστηκε κατ'εντολή του αυτοκράτορα [BK6187] στον πύργο των Πόρων, διέφυγε όμως και αργότερα, εξαιτίας μιας συνεργασίας του με τους Τούρκους στα τέλη του 1381, αφορίστηκε [BK6185, BK6188].

Eλληνική γλώσσα:  Η ονομασία Πόροι προέρχεται από τη λέξη πόρος που σημαίνει πέρασμα [BB0030, BB0165]

Nαοί και ιερά:  Ανάμεσα στα ερείπια της μεσαιωνικής πόλης συγκαταλέγεται και ένας ναός. Πρόκειται για μια τρίκλιτη κατασκευή, συνολικών διαστάσεων 16 (14μ. [BB0112], με τρεις εξωτερικά ημικυκλικές αψίδες, με νάρθηκα και με τέσσερις σταυρόσχημους πεσσούς, πάνω στους οποίους στηριζόταν προφανώς ο τρούλλος του ναού (τύπος εγγεγραμμένου σταυροειδούς μετά τρούλλου). Ο ναός χρονολείται μάλλον στον 9ο - 10ο αι., και ήταν μάλλον επισκοπικός. Στα βόρειά του βρίσκεται μεταγενέστερο πρόσθετο κτίσμα. Γύρω από το ναό υπάρχει νεκροταφείο του 12ου-13ου. Κάτω από την εκκλησία εντοπίστηκαν τα θεμέλια ενός παλαιοχριστιανικού κτηρίου. Από το παλαιοχριστιανικό κτήριο (βασιλική;) προέρχονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στους τοίχους του επισκοπικού ναού στους Πόρους και στη δεξαμενή του αγιορείτικου μετοχίου του Αγίου Νικολάου, ιδρυμένου στην προσκείμενη ανατολική νησίδα. Ο ναός (1904), τα κελιά, ο ξενώνας και το καμπαναριό (1930) είναι νεώτερα κτίσματα. Από τα βυζαντινά όμως έγγραφα προκύπτει πως στην ίδια θέση υπήρχε "μετόχιον το εις το όνομα τιμώμενον του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος και τροπαιφόρου Γεωργίου, το επικεκλημένον Καλαμίτζι", γνωστό από τον 14ο αι. [BB0084, BB0025, BB0090, BB0030, BB0112, BB0164, BB0024, BB0001]

Oχυρώσεις:  Περίπου 1χλμ. ανατολικά του παραλιακού χωριού Λάγος και δυτικά της θέσης εκείνης στην οποία η κεντρική οδός Ξάνθης - Κομοτηνής περνάει από τη γέφυρα του διαύλου μεταξύ της λίμνης Βιστονίδας και του ομώνυμου όρμου βρίσκονται τα λείψανα οχυρωμένης μεσαιωνικής πόλης (ο άξονας της μακράς πλευράς των τειχών της εκτείνεται από Α-Δ), τα οποία ήρθαν στο φως κατά την πορεία ανασκαφικών δραστηριοτήτων. Τα τείχη, με μήκος 170 μ., είναι ενισχυμένα με ορθογώνιους πύργους, αντηρίδες και κλίμακες ανόδου στον περίδρομο. Ενώ προς την πλευρά του διαύλου το τείχος είναι ένς απλός περίβολος, στη ΝΔ γωνία και στα νότια ενός ναού υπάρχει ισχυρός ορθογώνιος γωνιακός πύργος τριών οικοδομικών φάσεων. Πιθανόν στον πύργο αυτό να φυλακίστηκε το 1381 ο μητροπολίτης Περιθεωρίου Δωρόθεος. Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού. [BB0084, BB0025, BB0090, BB0030, BB0112, BB0165, BB0024, BB0001]. Βρέθηκαν επίσης ορισμένοι χάλκινοι σταυροί [BB0034].

Γλυπτική:  Ελληνιστικά κιονόκρανα και άλλα ευρήματα προέρχονται ίσως από τη γειτονική Δικαία (στην περιοχή Κατσαμάκια κοντά στο Φανάρι). [BB0025, BB0090]. Από το παλαιοχριστιανικό κτήριο (βασιλική;) προέρχονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στους τοίχους του επισκοπικού ναού στους Πόρους και στη δεξαμενή του αγιορείτικου μετοχίου του Αγίου Νικολάου, ιδρυμένου στην προσκείμενη ανατολική νησίδα.[BB0030, BB0165, BB0024, BB0001].

Kεραμεική:  Στην οχυρωμένη περιοχή, αλλά και στο νησί που βρίσκεται στα Ν και απέναντι (Μπουρού), εντοπίστηκε πλούσια, υψηλής ποιότητας κεραμεική της παλαιοχριστιανικής περιόδου και της βυζαντινής εποχής (κυρίως από τον 9ο αι. έως τους παλαιολόγειους χρόνους), καθώς και άφθονα λείψανα οστρακοειδών (μύδια, στρείδια) που προορίζονταν για τροφή και για παρασκευή πορφύρας. Χαρακτηριστική είναι πάντως η απουσία κτισμάτων πάνω στη νησίδα Μπορού [BB0030, BB0165, BB0024, BB0001].

Mεταλλοτεχνία-Mικροτεχνία:  Στην οχυρωμένη περιοχή βρέθηκαν ορισμένοι χάλκινοι σταυροί [BB0034].