Γραπτές πηγές:  BK0204, BK6277, BK6278, BK6279, BK6280, BK6281, BK6282, BK6283, BK6284, BK6285

Γενική Bιβλιογραφία:  BB0001, σελ. 480-1. BB0165, σελ. 158. BB0139, σελ. 1721 κεξ. BB0079, σελ. 523. BB0080, σελ. 41, 67, 199. BB0104, σελ. 348 (βιβλιογρ.). BB0103, σελ. 422. BB0052, σελ. 387. BB0024, σελ. 71 κεξ. BB0050, σελ. 19 κεξ. BB0025 σελ. 12κεξ., 15κεξ., 19κεξ. BB0012, σελ. 275 κεξ. BB0028, σελ. 346. BB0081, σελ. 23. BB0042, σελ. 213κεξ. BB0102, σελ. 15-32. BB0082, σελ. 36, 38. BB0161, τ.14.1, σελ. 577-599 και τ. 14.2, πίν. 232-236. BB0083, σελ. 127 κεξ. BB0069, σελ. 338.

Aκριβής θέση:  2440 4100 [BB0001]

Σχετική θέση:  Δίπλα στη μακεδονική όχθη των εκβολών του Νέστου, κοντά στο χωριό Παράδεισος, υπάρχουν τα ερείπια πόλης που ταυτίζονται με την αρχαία Τόπειρο, αν και οι αλλαγές της κοίτης του ποταμού κατά το πέρασμα των αιώνων δημιούργησαν κάποια σύγχυση ως προς τον ακριβή εντοπισμό της. Τα ερείπια αυτά βρίσκονται συγκεκριμένα 12χλμ ΝΔ της Ξάνθειας και 33χλμ ΝΑ της Καβάλας.[BB0001]

Oικιστικές μονάδες:  Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη, τα τείχη της οποίας διακρίνονται πάνω στο έξαρμα Καλέδες και γύρω από αυτό, έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες [BB0012]. Στα BA του Παράδεισου, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές [BB0028, BB0104]. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και κτιστό υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες και σήμερα αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος [BB0165].

Άλλες θέσεις:  Έξω από τα τείχη της πόλης, προς την πλευρά της σημερινής γέφυρας του ποταμού Νέστου, σώζονται ερείπια σταθμού της Εγνατίας οδού. Ο σταθμός αυτός χρονολογείται στα υστεροβυζαντινά και πρώιμα οθωμανικά χρόνια και δηλώνει ότι η κεντρική αυτή αρτηρία ήταν σε χρήση κατά τις περιόδους αυτές [BB0165]. Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του Αετολόφου και 74χλμ ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Μαξιμίνος Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη [BB0052]. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο [BB0025].

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Η Τόπειρος ιδρύθηκε τον 1ο αι. μ.Χ. από τον Τραϊανό. Στην περιοχή της βρέθηκε επιγραφή σχετική με τον M. Vettius Marcellus, τον procurator της επαρχίας Thracia χρονολόγηση : 55-57 ή 60 μ.Χ.) [BB0081]. Η πόλη (Topiro [BK6277], Topiron [BK6278, BK6279], Epyrum [BK6280], Topeiros [BK0204], Otopiso [BK6279]) βρισκόταν δίπλα στο τμήμα Εγνατίας οδού που είχε διεύθυνση από τα Α-Δ. Εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431 και του 451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης, Τοπείρου Θράκης, Tobirensis, Toperensis) [BK6281]. Στα 549/550 οι Σλάβοι (Σκλαβηνοί) λεηλάτησαν την περιοχή από το Δούναβη μέχρι τη θάλασσα του Αιγαίου και κυρίευσαν την παράκτια πόλη, η οποία προστατευόταν από φρουρά (η απόσταση από τη σημερινή ακτή φθάνει εξαιτίας των προσχώσεων του Νέστου περίπου τα 20 χλμ, είναι δηλαδή μεγαλύτερη απ' ό, τι στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα). Η Τόπηρος ήταν η πρώτη από τα δυτικά πόλη της Θράκης και βρισκόταν σε απόσταση 12 ημερών πεζοπορείας από την Κων/λη. Κατά την κατάκτησή της φονεύθηκαν 15.000 άνθρωποι. [BK6282, BB0080, BB0079]. Μετά από την καταστροφή αυτή ο Ιουστινιανός διέταξε την ανακατασκευή και επέκταση των οχυρωματικών εγκαταστάσεων της πόλης, που στο μεγαλύτερο τμήμα της περιβαλλόταν από το ποτάμι. Τα τείχη της Τοπείρου υψώθηκαν τόσο πολύ που ξεπερνούσαν το λόφο δίπλα στην πόλη. Διαμορφώθηκαν επίσης στοές, οι πύργοι ενισχύθηκαν και από τον περίβολο ξεκινούσαν τείχη που έφθαναν ως την όχθη του ποταμού. [BK6283, BB0080]. Δεν αποκλείεται η ταύτιση της Τοπείρου με το οχυρό Toparon που ίδρυσε ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας στην επαρχία Ροδόπης [BK6283]. Από τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου, ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6284]. Τον 10ο αι. υπάγεται στην επαρχία Μακεδονία Πρώτη και στο Θέμα Μακεδονίας [BK6285], ενώ ταυτίζεται εσφαλμένα [BB0050] με το Ρούσιον (Kesan)[BK6885]. Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής [BB0024]. Το γεγονός επίσης ότι η ακρόπολη περιβάλλεται από παλαιολόγειο τείχος φανερώνει ότι ο οικισμός υφίστατο - με άγνωστο όνομα - ως και τους υστεροβυζαντινούς αιώνες [BB0030]

Xρηματική οικονομία- Nόμισμα:  Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής [BB0024].

Xριστιανισμός:  Η πόλη εκπροσωπήθηκε στη σύνοδο του 431 και του 451 από τον επίσκοπο Λουκιανό (Τοπηρίου Θράκης, Τοπήρου επαρχίας Ροδόπης, Τοπείρου Θράκης, Tobirensis, Toperensis) [BK6281]. Από τον 7ο έως τον 9ο αι. η πόλη (ο του Πήρου, ο Πήρου, ο Πίρου) χαρακτηρίζεται ως επισκοπή υπαγόμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως (εκκλησιαστική επαρχία Ροδόπης) [BK6284].

Nαοί και ιερά:  Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα [BB0103, BB0012]. Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής. Ο μεσοβυζαντινός ναός ανεσκάφη νοτίως της ακροπόλεως· το τεταρτοσφαίριο της κόγχης διαπιστώθηκε, όπως βρέθηκε πεσμένο, ότι κτίστηκε με ενσφράγιστες παλαιοχριστιανικές πλίνθους σε δεύτερη χρήση.[BB0165]. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο [BB0025].

Oχυρώσεις:  ΑBA του χωριού Παράδεισος και σε πολύ μικρή απόσταση, μεταξύ του σημερινού δρόμου (στα δυτικά) και του Νέστου (στα ανατολικά) βρίσκεται ένα φυσικό έξαρμα με πυκνή βλάστηση (Καλέδες) που προεξέχει περίπου 3 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους. Στο χείλος του υπάρχουν τα ερείπια ενός υστεροβυζαντινού τείχους (αργοί λίθοι, λευκό κονίαμα, κομμάτια πλίνθων). Πιο κάτω και γύρω από το ύψωμα Καλέδες διακρίνονται τα λείψανα ενός οχυρωματικού περιβόλου που ανάγεται μάλλον στα χρόνια του Ιουστινιανού. Στα νότια επίσης του εξάρματος και παράλληλα προς το Νέστο υπάρχει τείχος, μάλλον της παλαιοχριστιανικής εποχής [BB0001, BB0012]. Το τέλος της εποχής αυτής δηλώνεται με ένα στρώμα ποταμίσιου άμμου, που σκέπασε τα κτίσματα της περιόδου [BB0165]. Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες [BB0012]. Στην περιοχή του Παράδεισου εντοπίστηκαν ευρήματα της ρωμαϊκής και παλαιοχριστιανικής εποχής. Στα BA του χωριού αυτού, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές [BB0104]. Δυτικά της Τοπείρου υπάρχουν διάφορα κτίσματα και κτιστό υδραγωγείο, με το οποίο υδροδοτείτο η πόλη από φυσικές πηγές, οι οποίες και σήμερα αναβλύζουν μεγάλες ποσότητες νερού μέσα στο χωριό Παράδεισος [BB00165].

Γλυπτική:  Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα.[BB0012, BB0103]. Σε θέση κοντά στην Εγνατία (στην περιοχή Τσαΐρια, 2χλμ ανατολικά του Αετολόφου και 74χλμ ΑΝΑ του Παράδεισου) βρέθηκε στήλη με επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Μαξιμίνος Θράξ και η "πόλις Τοπειριτών" που του αφιέρωσε τη στήλη. [BB0052]. Στα BA του χωριού αυτού, δηλ. στα Δ του δρόμου και της οχυρωμένης περιοχής, βρίσκεται ρωμαϊκό νεκροταφείο με λαξευμένους στο βράχο τάφους και επιγραφές.[BB0028, BB0104]. 200μ. ΒΔ του χωριού Κοσμήτη (4χλμ ΝΝΑ του Παραδείσου), στη θέση του μουσουλμανικού νεκροταφείου, αρχιτεκτονικά μέλη μιας παλαιοχριστιοανικής βασιλικής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως ταφικές πλάκες (αποσπασματικά σωζόμενες επιτύμβιες επιγραφές). Τα ευρήματα αυτά προέρχονται πιθανόν από την Τόπειρο. [BB0025]

Kεραμεική:  Την κατοίκηση της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υποδεικνύουν τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού, καθώς και ορισμένα ευρήματα κεραμεικής και νομισματοκοπίας της ίδιας εποχής [BB0024].

Zωγραφική:  Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη έφθανε πιθανόν μέχρι και το χωριό Παράδεισος στα ΝΔ, όπου βρίσκονται τα λείψανα κτηρίου με παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες.[BB0012]

Ψηφιδωτά:  Στην περιοχή Πετρωτά εντοπίστηκαν τα λείψανα μιας βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο, ενώ σε νεότερο κτήριο βρίσκονται εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα. [BB0103, BB0012]