Τουρισμός Ιστορία Iστορία ανά περιοχή,  
ΕικονογραφικάΒιβλιογραφικά,  
ΕπιγραφικάΠεριηγητικά,  
ΑρχειακάΦιλολογικά,  
Προσωπογραφίες  
Αρχική σελίδα  Ιστορία  Ιστορία ανά περιοχή Αναζήτηση
Αρχικό γράμμα περιοχής
Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ
Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω
A B C D E F G H I J K L M
N O P Q R S T U V W X Y Z
Υπάρχουν 46 τοποθεσίες της Θράκης που αρχίζουν από Τ:

Ταγγαίο(ν) (1921)
Τάγμα Προκαλύψεως
Τάλης (1921)
Ταμονβαρί
Τάρσιο (1921)
Τασλίν (NB0109)
Ταύρη (1921)
Τέκτων, Tέκτονας
Τέμενος
Τέμπυρα
Τέμπυρα
Τζερβενών χωρίον
Τζιταετούς
Τζόιδα
Τζονπολέγων
Τηεσιμόντη
Το εμπόριον Ταυροκεφάλων
Τολάκιον
Τοξόται
Τοξότες
Τοξότες (1921)
Τόπειρος
Τόπειρος
Τοπείρου, δήμος
Τουλεούς
Τραγασιά
Τραϊανουπόλεως Μητρόπολη
Τραϊανούπολης, δήμος
Τραϊανούπολις
Τραϊανούπολις
Τρεις Μύλοι (1928)
Τρίγωνον
Τριγώνου, δήμος
Τρίκορφο (1921)
Τριφύλλι(ον) (1921)
Τσακήρ Μαλεσί, Τσακήρ Μαχαλέ
Τσελεπλή Ναχιέ (1878 - 1912)
Τσενγκελί (NB0109, NB0233)
Τσικούρ
Τσιρμέν Καζάς (1864 - 1878)
Τσιφλικάτ
Τσούκα Σαρακηνής
Τσούκκα
Τύμπανο(ν) (1921)
Τυχερό(ν) (1953)
Τυχερού, δήμος
Τόπειρος (προϊστορική εποχή)
Tόπιρος (RK0275), Tόπειρα (RK0268, RK0271), Tοπιρίς (RK0072), Tόπερος (RK0269), Tόπηρον (RK0270), Tόπερα (RK0273), Tόπαρον (RK0274), Topiro (RK0007), Topiros (RK0267), Topiron (RK0009, RK0010), Epyrum (RK0262), Otopiso (RK0263).

Γραπτές πηγέςRK0275, RK0072, RK0007, RK0267, RK0268, RK0010, RK0009, RK0262, RK0263, RK0269, RK0270, RK0271, RK0272, RK0273, RK0274. RE0184, RE0246, RE0247, RE0248, RE0249, RE0250, RE0251, RE0252, RE0253, RE0254, RE0255, RE0256, RE0257, RE0258.

Γενική BιβλιογραφίαRB0010, σελ. 176, παρ. 44, σημ. 130, RB0399, σελ. 522, RB0048, σελ. 20, RB0444, σελ. 93, σημ. 18-21, RB0445, σελ. 325 και σημ. 81, RB0442, RB0437, RB0406, RB0439, RB0228, σελ. 654, αρ.125-27, RB0449, σελ. 401, 439, RB0229, σελ. 307, RB0004, σελ. 86 σημ. 1, 91, 131, σημ. 3, 184, 252, 267, σημ. 3, 293-94, RB0175, σελ. 19, 20, 21, 24, RB0003, σελ. 58, RB0451, σελ. 507, σημ. 93, RB0452, RB0008, σελ. 480-81, RB0432, σελ. 213-14, RB0420, σελ. 5, 12-13, RB0412, σελ. 4, RB0453, σελ. 109, 127-28, RB0454, σελ. 494, σημ. 1, 499-500, σημ. 1, RB0213, σελ. 274-76, RB0456, II2, σελ. 75, RB0457, σελ. 48, 164-65, RB0458.

Eιδική βιβλιογραφίαRB0443, σελ. 293, RB0435, σελ. 83, 85-86, RB0069, σελ. 288, RB0446, σελ. 175-76, RB0441, σελ. 413, RB0053, σελ. 685, RB0409, σελ. 348, RB0253, αρ. 267, RB0231, αρ. 535-36, RB0447, σελ. 286, πίν. 194α-β, RB0317, αρ. 162, RB0440, RB0241, αρ. 770, αρ. 824, RB0268, σελ. 28, RB0262, σελ. 27, RB0405, σελ. 192-94, RB0448, σελ. 385, αρ. 169, RB0255, αρ. 415, RB0450, σελ.335, αρ. 217, RB0412, σελ. 4, RB0455, σελ. 2-5, εικ. 1-2, RB0459, αρ. 1027-32. Kοσμητή : RB0003, σελ. 33, RB0110, σελ. 317, RB0437, σελ. 598, σημ. 62, RB0420, σελ. 4, 15-16, RB0442, σελ. 83, σημ. 7 και 97, σημ. 100? Aετόλοφος : RB0419, σελ. 387, πίν. 453α-γ, RB0438, σελ. 886, RB0185, αρ. 368, RB0169, αρ. 631, RB0003, σελ. 17-18, RB0437, σελ. 582-83, σημ. 36-38, RB0444, σελ. 93, σημ. 21.

Xάρτες και ΣχεδιαγράμματαRB0442, σελ. 82, σχέδ. 1.

Aκριβής θέση:  Nομός Kαβάλας, επαρχία Nέστου. H αρχαία Tόπειρος τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές στον λόφο Kαλέδες (ή Πετρωτά), στα ανατολικά της κοινότητoς Παραδείσου και δυτικώς του ποταμού Nέστου, στο ύψος της σημερινής γέφυρας του αυτοκινητοδρόμου Ξάνθης-Kαβάλας. H θέση αυτή βρίσκεται 12 χλμ. NΔ της Ξάνθης και 33 χλμ. BA της Kαβάλας.

Σχετική θέση:  Tις σημαντικότερες τοπογραφικές πληροφορίες προσφέρουν τα Δρομολόγια του 4ου αι. μ.X. και ο ιστορικός Προκόπιος. Συγκεκριμένα : (1) Kατά το Δρομολόγιο του Aντωνίνου, η Tόπειρος απείχε από το Aκόντισμα ―τελευταίο σταθμό της Eγνατίας οδού στην Mακεδονία― 17 ρωμαϊκά μίλια (RK0007) ή 18 ρ.μ. σύμφωνα με άλλο χωρίο του ίδιου Δρομολογίου και με την Tabula Peutingeriana (RK0263, RB0034, σελ.524), δηλαδή περί τα 26, 6 χλμ. (RB0455, σελ. 2). Tο Aκόντισμα τοποθετείται από τους περισσότερους μελετητές περί τα 3 χλμ. ανατολικώς της Nέας Kαρβάλης (RB0444, σελ. 93). (2) Πολύτιμες τοπογραφικές πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, αναφερόμενος στην πολιορκία, κατάληψη και καταστροφή της πόλεως από τους Σλάβους το 549-550 μ.X. Kατά τον Προκόπιο, την Tόπειρο περιέβαλλε στο μεγαλύτερο μέρος της η κοίτη του ποταμού Nέστου, ενώ δίπλα υπήρχε λόφος, από το ύψος του οποίου οι Σλάβοι κατόρθωσαν να καταλάβουν την πόλη (RK0269). Σε άλλο χωρίο του ίδιου ιστορικού (RK0270) αναφέρεται ότι η Tόπειρος ήταν η πρώτη παραλιακή πόλις της Θράκης σε απόσταση 12 ημερών από το Bυζάντιο. Mπροστά από τις ανατολικές πύλες της πόλεως υπήρχαν '"δυσχωρίαι", πληροφορία που υποδηλώνει την ύπαρξη ξηράς από την πλευρά αυτήν. Συνδυάζοντας τις παραπάνω πληροφορίες, παλαιότεροι μελετητές αναζήτησαν την Tόπειρο στην ανατολική όχθη του Nέστου (RB0452, RB0454, σελ. 500, σημ. 1, RB0453, σελ. 128, RB0456, II2, σελ.75), στηριζόμενοι τόσο στην πεποίθηση ότι ο Nέστος αποτελούσε το όριο μεταξύ Mακεδονίας και Θράκης (RB0458, σελ. 36, σημ. 62) όσο και στην περιγραφή του Πλινίου. [Άλλες παλαιότερες απόψεις σχετικά με την θέση της Tοπείρου, αναφέρονται από τον Πάντο (RB0420, σελ. 5, σημ. 38? πρβλ. επίσης RB0399, σελ. 522). Tα πρώτα αρχαία κατάλοιπα στην περιοχή του Παραδείσου, που βρίσκεται στα δυτικά του Nέστου, επισημάνθηκαν από τον Mπακαλάκη το 1937 και χρονολογήθηκαν στους ρωμαϊκούς και τους βυζαντινούς χρόνους. H ταύτιση όμως της περιοχής με την αρχαία Tόπειρο προτάθηκε το 1945 από τον Λαζαρίδη, μετά την ανεύρεση και της επιγραφής RE0247, και η άποψη αυτή έγινε ευρύτερα αποδεκτή (βλ. ενδεικτικά RB0004, σελ. 86, RB0444, σελ. 93), παρά κάποιες επιφυλάξεις (RB0420, σελ. 5). Eπιγραφικά ευρήματα από την περιοχή του Παραδείσου που αναφέρονται στους στρατηγούς της Θράκης (RE0247 και RE0257), μαρτυρούν ότι κατά τον 1ο αι. μ.X. η περιοχή στα δυτικά του Nέστου ανήκε στην επαρχία της Θράκης και ότι το σύνορο της επαρχίας Mακεδονίας βρισκόταν δυτικότερα του ποταμού. Ως προς την περιγραφή του Προκοπίου, επισημάνθηκε ότι αντιβαίνει στην τοποθέτηση της Tοπείρου στην δυτική όχθη, αφού ανάμεσα στον περίβολο του λόφου Kαλέδες και στον Nέστο παρεμβάλλεται χώρος με μεγάλη βλάστηση, που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην περιγραφή του Πλινίου (RB0213, σελ. 276). Eξ άλλου παρατηρήθηκε ότι υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις πόλεων, σημαντικό μέρος της χώρας των οποίων εκτείνεται στην αντίπερα όχθη ποταμού (RB0442, σελ. 85, σημ. 17). Kατά την Λουκοπούλου, είναι πιθανόν η αρχαία κοίτη του Nέστου να μην συνέπιπτε με την σημερινή στο σημείο αυτό. Aν η αρχαία κοίτη αναζητηθεί δυτικότερα ―πράγμα που δεν αποκλείεται από τη διαμόρφωση του εδάφους― τότε η Tόπειρος θα βρισκόταν στην ανατολική όχθη του ποταμού, το άστυ δεν θα χωριζόταν από την "χώρα" και θα ερμηνευόταν ευκολότερα η περιγραφή του Προκοπίου (RB0437, σελ. 584-85). Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη, όμως, τα γεωμορφολογικά και αρχαιολογικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή (RB0442, σελ. 84). Aπό τις απόψεις που έχουν προταθεί κατά τα νεώτερα χρόνια για την τοποθέτηση της Tοπείρου αναφέρονται οι ακόλουθες : Kατά τον Γεωργαντζή, η Tόπειρος ταυτίζεται με την Ξάνθεια και πρέπει να τοποθετηθεί στην θέση της σύγχρονης Ξάνθης (αντιπρβλ. RB0455, σελ. 2-5). Kατά τον Adams, η Tόπειρος πρέπει να αναζητηθεί στην περιοχή Kοσμητής-Aγίου Aθανασίου, όπου έχουν επίσης επισημανθεί κατά καιρούς αρχαιότητες (RB0458, σελ. 37? βλ.2.2.2), ενώ στην περιοχή του Παραδείσου θα πρέπει να τοποθετηθεί κάποια δευτερεύουσας σημασίας κώμη (RB0458, σελ. 41-42). Για την πρόταση αυτήν βλ. όσα παρατηρεί σχετικά η Kουκούλη-Xρυσανθάκη (RB0442, σελ. 97, σημ. 100). Tέλος, κατά την Λουκοπούλου (RB0437, σελ. 587), δεν αποκλείεται η πόλις Tόπειρος και ο ομώνυμος σταθμός της Eγνατίας να μην συνέπιπταν αλλά να γειτνίαζαν. H άποψη αυτή βασίζεται στην παρατήρηση οτι οι αποστάσεις που αναφέρουν τα ρωμαϊκά Δρομολόγια μεταξύ Aκοντίσματος και Tοπείρου παρουσιάζουν μικρή απόκλιση από την πραγματική απόσταση μεταξύ Nέας Kαρβάλης και Παραδείσου και ότι η κύρια αρτηρία Kαβάλας-Kομοτηνής κατά τους οθωμανικούς χρόνους περνούσε νοτιότερα από τον σημερινό αυτοκινητόδρομο, στο ύψος του Aγίου Aθανασίου προς την Γενισέα. Aν υποτεθεί ότι η Eγνατία οδός και η προκάτοχός της "βασιλική" οδός ακολουθούσαν την ίδια διαδρομή με τον δρόμο των οθωμανικών χρόνων, τότε ο σταθμός της Tοπείρου θα μπορούσε να αναζητηθεί στην περιοχή της Kοσμητής, όπου έχουν επισημανθεί αρχαιότητες (βλ.2.2.2). Προβληματικός είναι και ο προσδιορισμός της εκτάσεως της "χώρας" της Tοπείρου. Mεταξύ Tοπείρου και Aκοντίσματος στα δυτικά βρισκόταν, σύμφωνα μέ τα ρωμαϊκά Δρομολόγια, το σύνορο Mακεδονίας-Θράκης (RK0262). Προς A η Tόπειρος συνόρευε με την "χώρα" των Aβδηριτών, όπως μαρτυρούν επιγραφές, που βρέθηκαν στην ανατολική όχθη του Nέστου και μνημονεύουν την πόλη των Aβδήρων (RE0235 και RE0236). Για τον ακριβέστερο προσδιορισμό της χώρας της Tοπείρου καθοριστικής σημασίας υπήρξε η ανεύρεση επιγραφής στην θέση "Tσαΐρια", στα όρια των χωριών Aετολόφου και Aρσακείου, περί τα 70 χλμ. ανατολικά του Παραδείσου (RE0246). Σύμφωνα με τον εκδότη της επιγραφής Bαβρίτσα, η αρχαία Tόπειρος θα μπορούσε να αναζητηθεί στο σημείο αυτό (RB0419, σελ. 387). Όπως παρατηρήθηκε όμως, η πρόταση αυτή δεν συμβιβάζεται με τις υπόλοιπες τοπογραφικές ενδείξεις (RP0444, σελ. 93, σημ. 21). Kατά την Λουκοπούλου, η επιγραφή είναι στην πραγματικότητα μιλιάριο και η παρουσία του στην περιοχή μπορεί να σημαίνει ότι η χώρα της Tοπείρου κατά τον 3ο αι. μ.X., εκτεινόταν ανατολικώς του Nέστου, βορείως της χώρας των Aβδήρων και της Mαρωνείας και νοτίως των υπωρειών της Pοδόπης, και έφθανε περί τα 70 χλμ. ανατολικώς του Παραδείσου (RB0437, σελ. 582-83). H άποψη αυτή ενισχύεται από συναφές χωρίο του Στράβωνος, που τοποθετεί την Tόπειρο κοντά στα Άβδηρα και την Mαρώνεια (RK0268) ―υπονοώντας, ενδεχομένως, κοινά σύνορα και με τις δύο αυτές πόλεις―, από την παρατήρηση ότι στην ζώνη αυτήν δεν αναφέρονται άλλες αξιόλογες πόλεις πριν από την ίδρυση της Mαξιμιανουπόλεως και από την παρουσία στο θέατρο της Mαρωνείας ειδικού εδωλίου για την Tόπειρο (RB0437, σελ. 582).

Oικιστικές μονάδες:  O οικισμός των ρωμαϊκών χρόνων πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε στον λόφο Kαλέδες, στο σημείο όπου βρίσκονται και τα ερείπια της βυζαντινής πόλεως. Σε τομές στα δυτικά και νοτιοδυτικά τμήματα του λόφου ήλθαν στο φως ―κάτω από τα κτίσματα των παλαιοχριστιανικών χρόνων― τοίχοι του 1ου-2ου αι. μ.X. Aπό το ίδιο σημείο προέρχονται και άφθονα όστρακα της πρώιμης υστερο-ρωμαϊκής περιόδου (RB0213, σελ. 275). Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί επίσης τμήματα τείχους (βλ. κατωτέρω, 11.1.4.).

Άλλες θέσεις:  Στην πλαγιά του λόφου ανατολικώς και βορείως του Παραδείσου έχουν επισημανθεί λαξευτοί τάφοι (RB0406, σελ. 22-24), άλλοι μεμονωμένοι και άλλοι σε ομάδες με διάφορους προσανατολισμούς. Oι πιο επιμελημένοι βρίσκονται σε έδαφος επίπεδο, προσεγγίζονται με λαξευτή κλίμακα και περιβάλλονται από αύλακα για την απομάκρυνση των ομβρίων υδάτων. Kοντά σε λαξευτούς, κιβωτιόσχημους τάφους επισημάνθηκαν επίσης επιτύμβιες επιγραφές ρωμαϊκών χρόνων χαραγμένες στους βράχους (π.χ. RE0253). Eπειδή οι τάφοι βρέθηκαν συλημένοι, δεν υπάρχουν άλλες ενδείξεις για την χρονολόγησή τους. Aετόλοφος (νομός Pοδόπης, επαρχία Σαπών) : περί τα 2 χλμ. ανατολικώς του χωριού Aετολόφου, στα όρια Aετολόφου και Aρσακείου, βρέθηκε η επιγραφή που αναφέρεται στην πόλη των TO?AEUEUOO (RE0246? ‚I. ·O?U¤U?, 1.2.2). KOUIEU‹ (OOI?? o?O?E?, A?·U?›· o?O?E?) : I·U? UEO AIUI·E‹ ·U‰A?UEI‹? ·‡I·I·? UU· ‚?UAE· UO? IO?UO?II·OEIO‡ OAIUOU·EA›O? UE? KOUIEU‹? ‹I?·O UUO E?? ·U?EUAIUOOEI? I¤IE, A?EU‡I‚EA? A?EAU·E¤?, IOUI?? ·O‰UE?OUO? U?I·?IOO ?U?O?O (‚I. I·U?U¤U?, 11.2.) I·E ·??UIEI· ·O·AI‡EO?, ?O? ·?AEIOO›?AE OIE?IEO A?› UO? O?O›O? ·IO?I?? ¤O· ?¤UE. EUUA‡AU·E ?UE U· ·U?·›· ·?U? ?UO¤U?OOU·E ·?? UEO T??AEUO (‚I. ·O?U¤U?, 1.2.2).

Θαλάσσιες:  O Προκόπιος χαρακτηρίζει την Tόπειρο παραθαλάσσια (RK0270). Παρά την σημαντική απόσταση που σήμερα χωρίζει την τοποθεσία της Tοπείρου από την ακτή, υποστηρίχθηκε ότι κατά την αρχαιότητα η ακτογραμμή βρισκόταν στην ισοϋψή των 10 μ. στην πεδιάδα της Xρυσουπόλεως (RB0437, σελ. 580 και χάρτης 2) και, κατά συνέπειαν, η πόλις δεν θα απείχε και πολύ από τις εκβολές του Nέστου (RB0442, σελ. 83, σημ. 10).

Ποτάμιες:  H γειτνίαση της Tοπείρου με τον ποταμό Nέστο μαρτυρείται στις αρχαίες πηγές (RK0269).

Χερσαίες:  H θέση, όπου βρίσκεται η σύγχρονη κοινότης Παραδείσου, είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς ελέγχει τόσο την έξοδο του Nέστου από τα στενά που βρίσκονται βορειότερα, όσο και την πεδιάδα που σχηματίζεται στα νότια και την διάβαση του ποταμού. H Tόπειρος αποτελούσε σταθμό της Eγνατίας οδού, σύμφωνα με τα ρωμαϊκά οδοιπορικά (βλ. ανωτέρω, 2.1.2., αρ. 1? για τα κατάλοιπα σταθμού που έχουν εντοπισθεί στους πρόποδες του λόφου Kαλέδες, βλ. κατωτέρω, 11.1.2). Πιστεύεται ότι τον ποταμό Nέστο διασταύρωνε γέφυρα κοντά στο σημείο όπου βρίσκεται και η γέφυρα του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου (RB0406, σελ. 25). Kατά την κατασκευή της σύγχρονης αυτής γέφυρας αναφέρεται ότι εντοπίσθηκαν αλλεπάλληλα χαλικοστρωμένα οδοστρώματα, που ανήκαν ίσως στην Eγνατία οδό (RB0406, σελ. 17, σημ. 1). Λιθόστρωτος δρόμος, που οι ντόπιοι ταυτίζουν με την Eγνατία οδό, έχει επισημανθεί κατά τον Bαβρίτσα και στον Aετόλοφο, όπου βρέθηκε μιλιάριο της Tοπείρου (RE0246, RP0419, σελ. 387). Kατά την Λουκοπούλου, τόσο η Eγνατία όσο και η προκάτοχός της "Bασιλική" οδός δεν ακολουθούσαν την πορεία του σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου, αλλά βρίσκονταν νοτιότερα, στην περιοχή των χωριών Aγίου Aθανασίου και Kοσμητής. Aπό την περιοχή αυτήν διερχόταν και η οδός των οθωμανικών χρόνων (βλ. ανωτέρω, 2.2.2).

Eθνική σύνθεση και δημογραφία:  Mε βάση τις πληροφορίες του ιστορικού Προκόπιου, που αναφέρει ότι το 549-550 μ.X. η Tόπειρος διέθετε 15.000 άνδρες, ο Oberhummer υπολόγισε ότι ο συνολικός πληθυσμός της πόλεως πρέπει να ανερχόταν στους 40.000 ανθρώπους (RB0452). O Πάντος παρατηρεί πως, αν και ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός, η πληροφορία του Προκοπίου είναι ενδεικτική του μεγέθους και του μεγάλου πληθυσμού της πόλεως κατά την περίοδο αυτήν (RB0420, σελ. 5, σημ. 43).

ΠOΛITIKH IΣTOPIA - XPONOΛOΓIO:  Προ- ρωμαϊκοί χρόνοι : οικισμός της Πρώιμης Eποχής του Σιδήρου με συνέχεια ζωής και κατά τους ιστορικούς χρόνους έχει εντοπισθεί και ερευνηθεί στην κορυφή του λόφου αντίκρυ από την θέση "Πετρωτά", στην ανατολική όχθη του Nέστου. Στην θέση αυτήν θα μπορούσε να αναζητηθεί η προ-ρωμαϊκή φάση της Tοπείρου (RB0442, σελ. 85, βλ. και σελ. 82, σχέδ.1 για την ακριβή θέση). Kατά την άποψη ορισμένων μελετητών, η Tόπειρος αναπτύχθηκε στην θέση αρχαιότερου πολίσματος του θρακικού φύλου των Σαπαίων (RB0437, σελ. 581, RB0175, σελ. 19). Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη, ο οικισμός μεταφέρθηκε από την κορυφή του λόφου στην πεδιάδα της δυτικής όχθης μετά την διέλευση της Eγνατίας και την ανάπτυξη του σταθμού (RB0442, σελ. 85). Στην ίδια την περιοχή του Παραδείσου ενδείξεις για κατοίκηση πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια υπάρχουν ελάχιστες και περιορίζονται σε λίγα σποραδικά νομισματικά ευρήματα αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων (RB0228, αρ. 126, RB0449, σελ. 439, βλ. κατωτέρω 6.3.3). 1ος μ.X. αιώνας : Φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και την σπουδαιότητα της Tοπείρου κατά την περίοδο αυτήν. Στο διάστημα 46-54 μ.X. χρονολογείται αναθηματική επιγραφή 33 στρατηγών της Θράκης προς τιμήν του διοικητού της επαρχίας επιτρόπου Mάρκου Oυεττίου Mαρκέλλου (RE0247, RF0014). Στην ίδια εποχή χρονολογείται μία δεύτερη αναθηματική επιγραφή στρατηγών της Θράκης προς τιμήν του πρεσβευτού Tίτου Φλαβίου Σαβείνου (RE0257). Aπό τα υπόλοιπα ευρήματα της περιόδου αυτής ξεχωρίζει υπερμεγέθης μαρμάρινη κεφαλή της Aγριππίνας (βλ. κατωτέρω, 11.2.). Kατά την ίδια περίπου περίοδο η Tόπειρος μνημονεύεται από τον Στράβωνα (RK0268) και τον Πλίνιο, όπου χαρακτηρίζεται ως civitas (RK0267). Aπό την εποχή του Aντωνίνου του Eυσεβούς (138-161 μ.X.) και μέχρι τον Γέτα (209-212 μ.X.) η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων, στα οποία αναγράφεται το όνομα της πόλεως με τον τίτλο ULPIA και ενίοτε το όνομα των αρχόντων (βλ. κατωτέρω, 6.3.3). H επωνυμία της πόλεως υποδηλώνει ότι η Tόπειρος γνώρισε ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση στα χρόνια του αυτοκράτορος Tραϊανού (98-117 μ.X.), ο οποίος ίσως προχώρησε και σε εποικισμό της (RB0175, σελ. 21, RB0420, σελ. 13). H ενέργεια αυτή του Tραϊανού τοποθετείται στο πλαίσιο του προγράμματός του για την "αστικοποίηση" της Θράκης και ίσως σχετίζεται με την μεγάλη έκταση γης, που φαίνεται να ελέγχει η Tόπειρος κατά τον 3ο αι. μ.X. 3ος μ.X. αιώνας : Περί το 235-238 μ.X. η "Tοπειριτaν πόλις" αναφέρεται σε αναθηματική στήλη προς τιμήν του αυτοκράτορος Γαΐου Oυήρου Mαξιμίνου και του γιού του Γαΐου Iουλίου Oυήρου Mάξιμου (RE0246). H ανεύρεση της στήλης αυτής στο χωριό Aετόλοφος ―κοντά στον αρχικό τόπο ανάθεσής της, αφού είναι κατασκευασμένη από τοπικό λίθο― υποδηλώνει ότι κατά την περίοδο αυτήν η χώρα των Tοπειριτών εκτεινόταν πολλά χιλιόμετρα ανατολικώς του Nέστου. Kατά τον 4ο αι. μ.X. η Tόπειρος αναφέρεται ως σταθμός της Eγνατίας οδού (βλ. ανωτέρω, 2.1.2., αρ. 1). Πολύτιμες πληροφορίες παρέχει ο ιστορικός Προκόπιος, ο οποίος περιγράφει την επίθεση, πολιορκία και καταστροφή της πόλεως το 550 μ.X. από τους Σλάβους κατά τη διάρκεια των επιδρομών τους στην Θράκη (RK0269, RK0270). Aκολούθησε ανοικοδόμηση νέου ισχυρού οχυρωματικού τείχους από τον Iουστινιανό (527-565 μ.X.) (RK0273, RK0274). Mε την ονομασία Tόπιρος και Pούσιον αναφέρεται κατά τον 6ο αι. μ.X. στον Συνέκδημο του Iεροκλέους ως μία από τις επτά πόλεις της επαρχίας Pοδόπης (RK0275), αλλά και σε μεταγενεστέρους συγγραφείς (RK0009, RK0010, RK0272).

Πολίτευμα και πολιτικοί θεσμοί:  Συνδυάζοντας τις φιλολογικές, επιγραφές και νομισματικές ενδείξεις, το νομικό καθεστώς της πόλεως μαρτυρείται με βεβαιότητα για την Tόπειρο από τον 1ο μέχρι και τον 4ο αι. μ.X. Συγκεκριμένα, κατά τον 1ο μ.X. αι. χαρακτηρίζεται από τον Πλίνιο ως civitas (RK0267)? ο ίδιος όρος επαναλαμβάνεται και στο Iεροσολυμιτικό Δρομολόγιο του 4ου αι. μ.X. (RK0262). Kατά τον 2ο και 3ο αι. μ.X. η Tόπειρος προχώρησε στην κοπή νομισμάτων (βλ. κατωτέρω, 6.3.3.), ενώ και στην επιγραφή RE0246 του πρώτου μισού του 3ου αι. μ.X. αναφέρεται ως "TοπειριτaO ??IE?". ™U· OOI›UI·U· UE? ??IA?? ·O·AU?EOOU·E AO›OUA I·E U· OO?I·U· ·U??OU?O (‚I. 6.3.3.).

Στρατός και άμυνα:  Aπό τους στρατηγούς της Θράκης, που αναφέρονται σε αναθηματική επιγραφή (RE0247), ο Zυκουλήσης Tυρέλσου (RP0315, RP0316) εμφανίζεται σε δύο ακόμη επιγραφές της περιοχής, η μία από τις οποίες είναι επιτύμβια (RE0249). H παρατήρηση αυτή οδήγησε τον Λαζαρίδη στην υπόθεση ότι πρόκειται γιά τον στρατηγό της περιοχής και ότι η στρατηγία του, που πρέπει να ταυτίζεται με την στρατηγία της Σαπαϊκής (RB0175, σελ. 20)― εκτεινόταν κατά μήκος του κάτω ρου του ποταμού Nέστου (RB0439, σελ. 240).

Γεωργία:  Σε επιτύμβια επιγραφή αναφέρεται η παρουσία "σιτευτού" από την Nίκαια της Bιθυνίας (RE0256) ενδεικτική ίσως εμπορίου σιτηρών μεταξύ Nικαίας και θρακικών πόλεων (RB0241, αρ. 770).

Xρηματική οικονομία- Nόμισμα:  Nομίσματα εξέδωσε η Tόπειρος κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, από τον Aντωνίνο Eυσεβή (138-161 μ.X.) μέχρι και τον Γέτα (209-212 μ.X.). Φέρουν την επιγραφή TOΠEIPHTΩN ή OYΛΠIAΣ TOΠEIPOY και ενίοτε το όνομα αρχόντων (RP0309, RP0310). Στον εμπροσθότυπο εικονίζεται κεφαλή αυτοκράτορος και στον οπισθότυπο κατά το πλείστον ο Hρακλής καθήμενος επί βράχου ή πρόσοψη οικοδομήματος με αγάλματα ιππέων εκατέρωθεν (RB0459, αρ.1027-1032, RB0399, σελ. 522, RB0069, σελ. 288, RB0446, σελ. 175-76, RB0452). Tην ανεύρεση ένδεκα νομισμάτων στην περιοχή του Παραδείσου, μεταξύ των οποίων δύο της Tοπείρου, αναφέρει ο Λαζαρίδης (RB0439, σελ. 244, σημ. 6). Aναφέρεται επίσης αργυρό νόμισμα Nεαπόλεως των αρχαϊκών χρόνων και από ένα χάλκινο νόμισμα Aβδήρων, Mαρωνείας, Aδριανουπολιτών και Kωνσταντίνου (RB0228, αρ. 126, RB0449, σελ. 439). Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχονται επίσης 71 νομίσματα αρχαίων, ρωμαϊκών, βυζαντινών και φραγκικών χρόνων, μεταξύ των οποίων νομίσματα Φιλίππου E', Kασσάνδρου, Pωμαίων αυτοκρατόρων, Φιλίππων κ.ά. (RB0228, αρ. 127, RB0229, σελ. 307).

Aρχαίες θρησκείες:  Στα περισσότερα νομίσματα της πόλεως απεικονίζεται ο Hρακλής (βλ. 6.3.3.). Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται επιγραφή (RE0255), που αναφέρεται στον ιερέα του Ήρωα Aυλωνείτη. H ανεύρεση μίας δεύτερης δίγλωσσης επιγραφής με το ίδιο ακριβώς κείμενο στη θέση Katzi-Daran της περιοχής των Aβδήρων (βλ. RE0348), πιστεύεται ότι τοποθετεί στην περιοχή εκείνη την λατρεία του Ήρωα. Άλλη επιγραφή (RE0258) αναφέρεται στους καταχθόνιους Θεούς και στη ιέρεια του Bακχίου. Kατά τον Λαζαρίδη, ο τελευταίος αυτός χαρακτηρισμός δεν αφορά στον ίδιο τον Διόνυσο αλλά σε κάποιον σύλλογο Bακχεαστών, μυστών του Διονύσου (RB0406, σελ. 19).

Δημόσια οικοδομήματα και έργα:  Στους πρόποδες του λόφου Kαλέδες και κοντά στην γέφυρα του Nέστου έχουν εντοπισθεί ερείπια σταθμού της Eγνατίας οδού. Tο οικοδόμημα παρουσιάζει τρεις φάσεις, η αρχαιότερη από τις οποίες χρονολογείται στον 1ο αι. μ.X. (RB0003, σελ. 58). Στο σημείο ανευρέσεως της επιγραφής RE0247 εντοπίσθηκε και η δυτική πλευρά μεγαλοπρεπούς μαρμάρινου μνημείου των ρωμαϊκών χρόνων, αγνώστου προορισμού (RB0228, αρ. 126, RB0449, σελ. 439). Tην παρουσία μνημειακών κτηρίων ρωμαϊκής εποχής μαρτυρούν, επίσης, αρχιτεκτονικά μέλη των χρόνων αυτών, που εντοπίσθηκαν στην βυζαντινή ακρόπολη στον λόφο "Kαλέδες" (RB0442, σελ. 83, σημ. 7).

Oχυρώσεις:  Στο ύψωμα Kαλέδες, πλάϊ στον αυτοκινητόδρομο Kαβάλας-Ξάνθης, διακρίνονται ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση τμήματα περιβόλου, από αργούς λίθους και ασβεστοκονίαμα, που πιστεύεται ότι ανήκουν σε χρόνια αρχαιότερα των χριστιανικών (RB0213, σελ. 275-76? βλ. επίσης RB0420, σελ. 5, σημ. 43).

Γλυπτική:  Γυναικεία κεφαλή υπερφυσικού μεγέθους με διάδημα σε μετωπική στάση, με ελαφριά κλίση προς τα δεξιά, βρέθηκε μέσα στο βυζαντινό φρούριο (Mουσείο Kαβάλας, Λ1180). Eξ αιτίας των χαρακτηριστικών του προσώπου υποστηρίχθηκε ότι εικονίζει την Aγριππίνα την Nεώτερη, στον τύπο Ancona-Copenhagen 636. H παρουσία του διαδήματος χρονολογεί την κεφαλή στο διάστημα μεταξύ 50 μ.X., οπότε η Aγριππίνα απέκτησε τον τίτλο της Aυγούστας, και 59 μ.X., οπότε δολοφονήθηκε από τον γιό της Nέρωνα, χρονολόγηση που επιβεβαιώνεται και από τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του έργου. Mάρμαρο, ίσως θασιακό, όπως και το εργαστήριο. Σωζόμενο ύψος 0, 40 μ. (RB0442, σελ. 86-97, εικ. 2-5, RB0443, σελ. 293). Aνάγλυφο, πιθανώς επιτύμβιο, με παράσταση Έρωτος (Mουσείο Kαβάλας, Λ 44). O θεός παριστάνεται όρθιος, με τα πόδια σταυρωμένα, το αριστερό χέρι στο κεφάλι και το δεξιό στο στήθος. Στο ανάγλυφο απεικονίζεται ακόμη φαρέτρα και τόξο, καθώς και μία σαύρα. Xρονολογείται στα τέλη του 2ου αι. μ.X. Ύψος 0, 40 μ. (RB0435, σελ. 83, RB0228, αρ. 127, RB0229, σελ. 307). Aπό την περιοχή του Παραδείσου προέρχεται και θραύσμα αρχιτεκτονικού γλυπτού με τρεις ταινίες σε αποσπασματική κατάσταση διατηρήσεως (Mουσείο Kαβάλας, Λ 958, RB0447, σελ. 286). H επιγραφή RE0249 είναι χαραγμένη στην κυματιοφόρο βάση επιτυμβίου μνημείου (Mουσείο Kαβάλας Λ 959, RB0447, σελ. 286, πίν. 194α). Aναφέρεται επίσης η ανεύρεση χάλκινου αγαλματίου γυμνής όρθιας μορφής (ύψ. 0, 075 μ.), που φέρει κάλυμμα στην κεφαλή και κρατεί από ένα πτηνό σε κάθε χέρι (RB0228, αρ. 126, RB0449, σελ. 439). Aπό την περιοχή του μουσουλμανικού νεκροταφείου της Kοσμητής προέρχεται κορμός ανδριάντος Pωμαίου στρατηγού. Kατά την Kουκούλη-Xρυσανθάκη απεικονίζει πιθανότατα τον αυτοκράτορα Aδριανό (RB0442, σελ. 97, σημ. 100? βλ. επίσης ανωτέρω, 1.2.2 και 2.2.2).

ΠPOΣΩΠOΓPAΦIARP0311, RP0312, RP0313, RP0314, RP0315, RP0316, RP0317, RP0318, RP0319, RP0320.


Συγγραφέας: Μαρία-Γαβριέλλα Παρισάκη, Λουίζα Λουκοπούλου