ΑΡΧΕΙΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ

Έκταση του Αρχείου χειρόγραφων συλλογών

Το Αρχείο περιλαμβάνει 1455 χειρόγραφες συλλογές γλωσσικού υλικού, η έκταση των οποίων υπερβαίνει τις 280.000 σελίδες. Το περιεχόμενο αυτών των συλλογών αφορά προφορικό διαλεκτικό λόγο. H συγκέντρωσή τους άρχισε προ εκατονταετίας, αρκετά από αυτά όμως έχουν γραφτεί το 2ο μισό του 19ου αιώνα και η γλωσσική κατάσταση που απεικονίζουν είναι ακόμη πιο παλιά. Το Αρχείο δεν έπαψε να εμπλουτίζεται συνεχώς, και σήμερα αυξάνεται με ρυθμό δέκα περίπου συλλογών το έτος.

Προέλευση των Χειρογράφων

Τα χειρόγραφα προέρχονται κατά σειρά αξιολόγησης:

• από τις ετήσιες αποστολές καταγραφής προφορικού λόγου, που έχουν πραγματοποιήσει οι ερευνητές του Κέντρου από το 1908 μέχρι σήμερα. Τα χειρόγραφα των ερευνητών του Κέντρου περιέχουν επιστημονικά τεκμηριωμένο γλωσσικό υλικό και αποτελούν την πλουσιότερη (στην Ελλάδα και το εξωτερικό) σωζόμενη μαρτυρία και παρακαταθήκη για τις νεοελληνικές διαλέκτους.
• από δωρεές της Εν Αθήναις Γλωσσικής Εταιρείας, που προκηρύσσει διαγωνισμούς συλλογής διαλεκτικού υλικού, το οποίο δωρίζει ακολούθως στο Κέντρο.
• από τη δωρεά 80 χφφ. από τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως. (Από τον ΕΦΣΚ έχουν δωρηθεί συνολικά 191 χειρόγραφα. Τα 80 από αυτά έχουν αντιγραφεί και ενταχθεί στο Αρχείο των εν χρήσει 1455 χειρογράφων του ΙΛΝΕ. Τα υπόλοιπα 111 είναι ιδιαίτερα φθαρμένα και για την προστασία τους δεν περιλαμβάνονται στα εν χρήσει χειρόγραφα, αλλά φυλάσσονται σε ειδικό Αρχείο).
• από ερασιτέχνες συλλογείς, ιδίως διδασκάλους και άλλους λογίους, οι οποίοι καταγράφουν στο ιδίωμα ήθη και έθιμα, τοπωνύμια, πληροφορίες, ιστορίες, μύθους, άσματα, και γενικά μνημεία λόγου του τόπου τους. Συνήθως το υλικό αυτό δεν έχει την απαιτούμενη επιστημονική εξειδίκευση και αξιοπιστία, είναι όμως συλλεγμένο με αγάπη και ανιδιοτέλεια.

Σημασία του υλικού που διασώζεται στο Αρχείο Χειρογράφων

• Πρόκειται για καταγραφές προφορικού λόγου από όλα τα μέρη, εντός και εκτός Ελλάδος, όπου μιλιέται ή μιλήθηκε η Ελληνική.
• Χρονικά το υλικό καλύπτει τη Νεοελληνική γλώσσα στην κοινή μορφή της, αλλα κυρίως στις διαλεκτικές της ποικιλίες, τα τελευταία 170 χρόνια.

Κατάσταση του Αρχείου Χειρογράφων και διάσωσή του

Το παλαιότερο χειρόγραφο του ΙΛΝΕ έχει γραφτεί το 1854, ενώ 103 ακόμη χειρόγραφα είναι του 19ου αιώνα. Ο ορατός κίνδυνος να καταστραφεί το Αρχείο, λόγω της ευπάθειας του χαρτιού, της παλαιότητας των χειρογράφων και της συχνής χρήσης τους, επιβάλλουν τη διάσωσή του. Στη δεκαετία του ’70 έγινε μια προσπάθεια διάσωσης του αρχείου με φωτογράφηση. Δημιουργήθηκε ένα αρχείο φιλμς που περιλαμβάνει περίπου 650 από τα χειρόγραφα του Αρχείου. Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες διάσωσης προσανατολίζονται οριστικά στις νέες τεχνολογίες. Σήμερα επιχειρείται σταδιακά η συνολική ψηφιακή διάσωση των χειρογράφων και η βελτίωση της εικόνας των πρωτοτύπων. Παράλληλα, οργανώνεται η μετατροπή του περιεχομένου των χειρογράφων σε ηλεκτρονικά αρχεία κειμένων.